اگر کودک منظم می خواهیم باید چه کنیم؟

گروه ایرنا زندگی- مهارت های تربیت فرزند همیشه مهم بوده و برای نومادران و نوپدران راهنمایی‌ های ساده نیز اغلب کارگشایی خوبی دارند. به گزارش «ایسنا»، بی‌نظمی و نامرتب بودن کودکان می‌تواند علاوه بر ناخوشایند بودن شکل ظاهری آن، مشکلاتی نیز برای آن‌ها ایجاد کند. خانواده‌های زیادی ممکن است، از این شیوه رفتاری کودکان خود شاکی باشند و شاید هم به عناوین مختلف سعی کنند، نظم و انضباط را به آن‌ها گوش زد کنند، اما با مقاومت شدید این کودکان مواجهه می‌شوند. در بسیاری مواقع سرو کله زدن با آن‌ها کاری خسته‌کننده و بی‌ثمر است. این که چرا برخی از کودکان در مقابل نظم و انضباط مقاومت می‌کنند دلایل مختلفی دارد و ممکن است این عوامل متنوع در ایجاد یا تداوم آن تاثیرگذار باشند.

اهمیت نظم

نظم و انضباط از جمله مولفه‌های مهم در زندگی هر انسانی برای زندگی در اجتماع و یادگیری رفتار اجتماعی است. مفاهیمی که باید آموزش آن از سنین پایین شروع کنیم. کودکان از حدود سه سالگی به بعد، درک بهتری از این مفهوم خواهند داشت. البته ذکر این نکته مهم است که درک نظم، اهمیت آن و کمک آن به انسان ها، آن گونه که در ذهن افراد بزرگسال معنی دارد، در ذهن کودکان این معنی را ندارد. ما معمولاً  از کودکانمان انتظار داریم منظم باشند. و این انتظار را هم غالبا در کلام  و نه در عمل بیان می کنیم. از آن جایی که قوانین انضباطی ممکن است، رفتار فرد را تحت کنترل در آورد، معمولا این موضوع موجب خشم و عصبانیت در کودکان می‌شود.

تاکید افراطی بر نظم و امر و نهی زیاد، کودک را خسته می کند. همچنین کودکانی که به دست پدر و مادر تنبیه می شوند و والدین آنها رفتارهای مانند کتک زدن ، فریاد کشیدن، تنبیه و …  را برای کوکانشان به کار می برند، بیشتر دچار بی نظمی می شوند.تجربه نشان داده است برخی از کودکانی که والدینشان به برقراری نظم حساسیت زیادی دارند، با بی نظمی و شلختگی به والدین خود اعتراض می کنند.

آیا نظم و انضباط در مدرسه و خانه یکی است؟

مفهوم بی‌نظمی در این دو محیط تفاوت‌های زیادی با هم دارند. بی‌نظمی در مدرسه، بیشتر شامل گُم کردن لوازم شخصی و یا آسیب ‌به آن‌ها می‌شود، اما بی ‌نظمی در خانه بیشتر شامل نامرتب بودن اتاق کودک یا ریخت و پاش اسباب‌بازی‌ها در قسمت های مختلف خانه تعریف می‌شود.

شروع بی‌نظمی در کودکان

شاید بسیاری از والدین زمان دقیق شروع بی نظمی را در کودکان خود ندانند اما ناخواسته ممکن است خود شروع کننده یا تقویت کننده آن باشند. برای مثال زمانی که شروع به مرتب کردن اتاق آن ها یا جمع ‌کردن وسایلی که ریخته اند، می کنیم بدون این که بدانیم باعث بی نظمی در آن ها می شویم. نظم و انضباط رفتاری آموختنی است که نیاز به صبر و حوصله و برنامه دارد. منظم بودن به یکباره در کودکان ایجاد نمی شود، بلکه ممکن است عوامل متعددی در ایجاد آن نقش داشته باشند برای مثال وقتی که کودک درحالِ جمع ‌کردن وسیله‌ای بوده، او را مورد توجه و تحسین قرار داده ایم. به جای داد و بیداد یا امر و نهی بی مورد، به ‌او در تمیز کردن اتاق کمک کرده ایم. یا در خانه‌هایی که نظم و ترتیب وجود دارد، کودکان از آنجایی که مشاهده کنندگان قوی هستند، با استناد به این الگو به سمت نظم می‌روند.

عوامل موثر بر بی‌نظمی کودکان

کودکان از والدین خود تاثیرپذیری زیادی دارند و از آن‌ها تقلید می‌کنند، والدینی که خود اهمیتی به نظم نمی‌دهند و توجهی به آن ندارند، نباید از کودک خود انتظار رعایت آن را داشته باشند، چرا که کودک چیزی را که می‌بیند، تقلید کرده و آن را انجام می‌دهد نه چیزی که می‌شنود. در برخی از مواقع دیگر علت بی‌نظمی کودکان را باید تاثیرات رفتار اطرافیان یا همسالان‌شان دانست. آن ها از رفتار خواهر یا برادر بزرگ‌تر یا همسالان خود الگوسازی می‌کنند.
تاکید افراطی بر نظم و امر و نهی زیاد، کودک را خسته می کند. همچنین کودکانی که به دست پدر و مادر تنبیه می شوند و والدین آنها رفتارهای مانند کتک زدن ، فریاد کشیدن، تنبیه و …  را برای کوکانشان به کار می برند، بیشتر دچار بی نظمی می شوند.تجربه نشان داده است برخی از کودکانی که والدینشان به برقراری نظم حساسیت زیادی دارند، با بی نظمی و شلختگی به والدین خود اعتراض می کنند.
مراقبت های بیش از حد از کودکان باعث وابستگی و لوس شدن آنها می شود. این کودکان چون خودشان را ناتوان در انجام کارهای کوچک و شخصی می دانند، همیشه انتظار دارند والدینشان بیشتر کارهای آنها از جمله مرتب کردن اتاقشان را انجام دهند.
والدینی که صبر و تحمل بی نظمی و اموزش به کودک خود را ندارند، وقتی می بینند که  کودک وسایلش را جمع نمی کند، خودشان مشغول جمع کردن می شوند، در نتیجه کودک فرصت آموزش پیدا نمی کند، بنابراین ترجیح می دهد، وظایف خود را به دوش دیگران بیندازد.
همچنین مشکلات و اختلالات روحی و عاطفی مانند افسردگی، استرس، بیش فعالی، طلاق والدین، مرگ نزدیکان و … نیز می تواند در بی نظمی کودکان موثر باشد.

راهکار چیست؟

والدین معمولا سعی می کنند  که کودکان خود را به شیوه های مختلف تربیت و منضبط کنند. برای شروع والدین باید آرامش خود را حفظ کنند و با آنها با پرخاش و تندی صحبت نکنند و فریاد نزنند بلکه رفتاری منطقی داشته باشند.
همچنین منظم بودن را به کودکان یاد دهند، فقط به آن ها نگویند که وسایلشان را مرتب کنند، بلکه ابتدا روش مرتب کردن وسایل را به کودکان آموزش دهند و در مراحل بعد از آن ها مرتب بودن را بخواهید. برای جذب کودکان به نظم بهتر است والدین ابتدا به آن ها در انجام کارها کمک کنند.
برای تشویق کودکان به نظم و انضباط والدین می توانند از مشویق های معنوی،کلامی و تا جایزه‌های مادی کوچک استفاده کنند، برای مثال وقتی آن ها وسایل یا اتاقشان را مرتب می کنند با دیدن این صحنه، خودشان را خوشحال نشان دهند و از آن ها سپاس گزاری کنند یا برای تشویق بیشتر غذایی که دوست دارند را برایشان درست کنند.
والدین باید با کودکان قاطع برخورد کنند و به قانونی که می گذارند پایبند باشند. اگر زمانی که از آن ها می خواهید که اتاقشان را مرتب کنند اما با مشاهده سرپیچی آن ها بلافاصله خودتان اتاقش را تمیز می کنید، باید بدانید که آن ها دیگر به راحتی به حرف شما گوش نمی دهند، چرا که آن ها در می یابند که هر چه بر زبان می آورید با هدف و منظورتان فرق دارد. مرتب کردن اتاق فرزندتان در بلند مدت باعث از دست رفتن حس مسئولیت پذیری در کودکان می شود.
همچنین تقسیم یک کار بزرگ به قسمت های کوچک تر به کودکان کمک می کند که راحت تر  مرتب کردن اتاقشان را انجام دهند چرا که بسیاری از آن ها نمی دانند باید از کجا شروع کنند برای مثال وقتی می خواهد اتاقش را مرتب کند شما می توانید در این زمان مرتب کردن اتاق را به چهار بخش تقسیم کنید و از آن ها بخواهید در زمان های مجزا روی هر بخش کار کنند، برای نمونه اول آشغال ها، اسباب بازی ها، لباس ها و… را انجام دهند.
والدین باید حس همکاری و مسئولیت را در کودکان بیدار کنند و کارهای متناسب با سن آنها، به آنان واگذار کنند. با این کار کودکان به رفتارهای خود توجه کرده و مسئولیت‌پذیر می‌شوند. همچنین در مقابل بی‌نظمی‌ها و تکرار نشدن این اقدام باید از شیوه محروم ساختن بهره ببرید البته این محرومیت‌ها باید هوشمندانه و با دقت و متناسب سن کودک باشد.
والدین می‌توانند برای بازی کردن کودکان ساعت تعیین کنند و بعد از تمام شدن بازی وسایل خودشان را جمع کنند. در زمان بازی از آنها نخواهید که نظم و ترتیب را رعایت کنند، بلکه به آن‌ها گوشزد کنند که پس از پایان بازی اسباب بازی‌ها را سر جایش قرار دهند.