به گزارش ایرنا زندگی- لجبازی کودکان و بی اثر بودن تنبیهات و مجازاتها بر روی کودکان مشکلی است که بسیاری از والدین با آن مواجه هستند. در بسیاری از موارد ما شاهد هستیم که تنبیه و مجازات به جای از بین بردن، موجب تشدید لجبازی در کودک شده است. این نتایج منفی در تربیت کودکان به سبب استفاده ازاصول اشتباه تربیتی و مجازاتها و تنبیه های نادرست و غیر اصولی است. با استفاده درست و اصولی از تنبیه و مجازات و در کنار آن تشویق کودک به راحتی میتوانید لجبازی کودکان را کنترل کرده و تربیت او را به درستی انجام دهید.
درباره علت این نافرمانی ها و لجبازی ها و راه حل آن با ندا اسلامی روانشناس کودک و نوجوان و روان درمانگر به گفت و گو نشستیم.
تاثیر سبک فرزندپروری در ارتباط با پرخاشگری و لجبازی کودکان
والدینی که سبک فرزند پروری سهلگیرانه و یا برعکس بسیار سختگیر و مستبد دارند، به احتمال زیاد فرزندانی پرخاشگر دارند. در مقابل والدینی که سبک فرزند پروری مقتدرانه یا دموکراتیک دارند، خشم بچه ها و لجبازی های آنها کمتر است. پس ما دو طیف سختگیرانه و سهلگیرانه را باید در نظر داشته باشیم که در هر دو مورد روش برخورد با فرزندان می تواند موجب لجبازی کودکان شود.
بچه هایی که تاب آوری پایینی دارند و والدینشون در موقعیت های مختلف خیلی سریع عکس العمل نشان میدهند این الگو را از والدین تقلید می کنند.
در سبک مقتدارنه والدین حق انتخاب به کودکان می دهند البته حق انتخابی بسیار محدود نه حق انتخابی که در روش سهلگیرانه بدون مرز به کودک داده می شود.والدینی در سبک مقتدرانه موفق هستند که هر دو با هم هماهنگ باشند. چنانچه یکی مقتدر و یکی سهلگیر باشد، همین امر موجب لجبازی و نافرمانی بیشتر کودک می شود.
در سبک مقتدرانه والدین اقتدار دارند. وقتی درمورد یک چیزی نظرشان را می گویند و مخالفت شان را اعلام می کنند، به هیچ عنوان نظرشان را تغییر نمی دهند. ما مجبور نیستیم در لحظه به فرزندمان نه مطلق بگوییم. ما می توانیم نه تعویقی بگوییم و به آنها بگوییم چند لحظه به من فرصت بده تا فکر کنم در این صورت تاب آوری آنها را بالا میبریم. بچه هایی که تاب آوری پایینی دارند و والدینشون در موقعیت های مختلف خیلی سریع عکس العمل نشان میدهند و خیلی زود جوش میآورند این الگو را از والدین تقلید می کنند.
علت های نافرمانی و لجبازی کودکان
این مشاور حوزه کودک مهمترین علت های نافرمانی و لجبازی کودکان را عوامل زیر می داند:
نه گفتن های افراطی: خیلی از اوقات ممکن است بگویند من در لحظه چیزی گفتم و بعد پشیمان شدم و نظرم را عوض کردم و این یک بکن و نکن اضافی بوده و خیلی لزومی نداشت من نه بگویم. نه گفتن های افراطی، بکن و نکن های اضافی باعث می شود که لجبازی کودکان بیشتر شود.
محرومیت، تنبیه و مجازات غیر اصولی کودک، موجب لجبازی و نافرمانی او می شود
نداشتن تایم توجه مثبت: در سبک مقتدرانه باید تایم توجه مثبت برای بچه ها در نظر گرفته شود. والدین حداقل باید نیم ساعت با بچه ها بازی کنند و تایم کیفی مشترک با فرزندانشان داشته باشند و به آن چیزی که بچه ها علاقه دارند، توجه نشان دهند و بازی که بچه ها دوست دارند را انجام دهند. بخصوص بازی های حرکتی. اینها کمک می کند که تایم توجه مثبت را به بچه ها بدهند. این امور باعث می شود که بچه ها برای دیده شدن نیاز به توجه منفی و لجبازی نداشته باشند.
محرومیت و تنبیه غیر اصولی: در خیلی از موارد محرومیت، تنبیه و مجازات غیر اصولی کودک، موجب لجبازی و نافرمانی او می شود.
اصول تنبیه و مجازات صحیح کودک
اسلامی معتقد است تنبیه و مجازات کودک باید پیرو اصول و قوانین مشخصی باشد تا روی کودک تاثیر داشته و موجب تشدید رفتار نادرست او نشود. این اصول عبارتند از:
تناسب تنبیه با سن کودک: تنبیه و محرومیت باید متناسب با سن بچه و مرحله رشدی او باشد. برای مثال، اگر فرزند ما دوست دارد دو ساعت تلویزیون ببیند و به آن تلویزیون دیدن وابسته هست. اگر پرخاشگری کند ما می توانیم این تایم را از او بگیریم و از آنچه دوست دارد او را محروم کنیم ولی نه برای تایم طولانی.
کوتاه و عملی بودن محرومیت و مجازات: محرومیت برای تایم طولانی باعث می شود که کودک پرخاشگری بیشتری کند. بنابراین زمانی که می خواهیم روی محرومیت کار کنیم می توانیم روی یکی از علاقه مندی های آنها دست بگذاریم و او را برای ساعت مشخصی محروم کنیم.
برای توقف خشونت و لجبازی کودک، حتما باید الگوی پرخاشگری حذف شود.
توضیح و تشریح مجازات قبل از اعمال آن: قبل از اعمال محدودیت به بچه ها توضیح دهیم و به آنها اعلام کنیم هر زمان کار اشتباهی انجام دهی این محدودیت برای تو اعمال می شود و به او توضیح دهید که ما این کار را انجام می دهیم تا تو بتوانی خشم خودت را کنترل کنی و این عادت بد را تغییر دهی.
مجازات والدین در صورت اعمال خشونت و لجبازی: برای توقف خشونت و لجبازی کودک، حتما باید الگوی پرخاشگری حذف شود. در بیشتر موارد پدر و مادر خود الگوی پرخاشگری هستند. ما نمی توانیم به فرزندمان بگوییم که تو نمی توانی داد بزنی و خودمان داد بزنیم. پس باید بطور کلی به او بگوییم که هر کس از این به بعد حواسش نبود و نتوانست خشمش را کنترل کند و داد بزند با یک محرومیت مواجه می شود. مثلا اگر مامان خشمش را کنترل نکرد باید یک ربع گوشی اش را کنار بگذارد.
توصیه‌هایی برای مدیریت لجبازی
این روانشناس کودک و نوجوان در راستای کمک به والدین برای حمایت از فرایند تصمیم‌گیری کودکان و ارائه راهکارهای عملی برای کنترل هیجانات و کاهش لجبازی راهکارها و توصیه های زیر به والدین ارائه میدهد:
آموزش تصمیم گیری درست و پیامدهای آن
برای آموزش تصمیم گیری درست به کودک از دو روش زیر می توان استفاده کنید. در گام اول به کودک اجازه دهید پیامدهای طبیعی تصمیمات خود را تجربه کند.
وقتی کودک بین دو انتخاب قرار می‌گیرد، به جای مداخله‌ی سریع، او را راهنمایی کنید تا درباره‌ی پیامدهای هر انتخاب فکر کند. برای مثال ؛ کودک می‌گوید: نمی‌خواهم لباس گرم بپوشم، به جای اینکه مستقیم او را مجبو به پوشیدن کنید، به او بگویید؛ اگر لباس گرم نپوشی،ممکنه بیرون سردت بشه، اما انتخاب با خودته. به نظرت چی بهتره؟ این روش کمک می‌کند کودک احساس مسئولیت بیشتری نسبت به انتخاب‌هایش داشته باشد.
راه حل دوم برای آموزش تصمیم گیری؛ پرسیدن سوال‌های راهنما به جای دادن پاسخ آماده است به این صورت که وقتی کودک در انتخابی مردد است، به جای تصمیم گرفتن برای او، از این سوال‌ها استفاده کنید:
اگر این کار رو بکنی،چه اتفاقی می‌افته
فکر می‌کنی کدوم انتخاب بهتره؟ چرا؟
اگه به عقب برگردی،همون انتخاب رو می‌کنی؟
کنترل هیجانات در لحظه‌های حساس
کنترل هیجان در لحظه هایی که کودک نمی تواند خود را کنترل کند کمک خوبی برای کنترل خشم و لجبازی کودک است. برای کنترل هیجان در گام اول باید علائم خشم و استرس را شناخت. کودکان اغلب قبل از اینکه عصبی شوند، نشانه‌های جسمی مانند ؛گرم شدن صورت، مشت شدن دست‌ها، تند شدن نفس‌ها را از خود نشان میدهند.وقتی متوجه شدید کودک در حال عصبی شدن است، از او بخواهید این نشانه‌ها را بشناسد و بگویید؛ حس می‌کنم بدنت داره بهت علامت می‌ده که ناراحتی. چی توی بدنت حس می‌کنی؟
کنترل هیجان در لحظه هایی که کودک نمی تواند خود را کنترل کند کمک خوبی برای کنترل خشم و لجبازی کودک استاستفاده از تکنیک دکمه توقف نیز راه حل خوبی برای کنترل هیجانات است. کودکان در کارگاه، دکمه‌ی توقف خودشان را طراحی کرده‌اند. در خانه،وقتی کودک در حال عصبی شدن است، به او یادآوری کنید که از دکمه‌ی توقفش استفاده کند.برای مثال؛ حالا وقتشه که از دکمه‌ی توقفت استفاده کنی. چی کمکت می‌کنه که آروم بشی؟
مهارت حل تعارض بدون لجبازی
بهترین روش حل تعارض بدون درگیری یادگرفتن مهارت مذاکره و گفت وگو است.
وقتی کودک با خواهر، برادر، یا دوستانش دچار تعارض شد، او را تشویق کنید که به جای داد زدن یا قهر کردن،گفت‌وگو کند.از او بپرسید: چطور می‌توانی این مشکل رو بدون دعوا حل کنی؟ به نظرت چه راه‌هایی برای حل این مشکل وجود داره؟
راه حل دوم استفاده از روش سه راه‌حلی است. به این صورت که در خانه، وقتی کودکتان دچار تعارضی شد، از او بخواهید سه راه‌حل برای حل آن پیشنهاد دهد.
برای مثال ؛ اگر با دوستت سر نوبت بازی دعوات شد،چه کارهایی می‌تونی انجام بدی؟ منتظر بمونی، نوبت‌ها رو عوض کنی یا با هم بازی کنید؟ و در نهایت از کودک بخواهید یک قول به خودش بدهد و آن را روی کاغذ بنویسد و از او بخواهید که به آن پایبند باشد.
با رعایت این توصیه ها کودک شما می آموزد؛ مسئولیت انتخاب‌هایش را بپذیرد، هیجاناتش را کنترل کند، تعارضات را بدون لجبازی حل کند و در نهایت مهارت‌هایش را در زندگی واقعی استفاده کند.
نظر شما