گروه ایرنا زندگی - ارسباران از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که با چشم‌اندازهای طبیعی و خارق‌العاده و نیز آثار تاریخی ارزشمند، یکی از مناطق محبوب گردشگری در شمال غربی ایران محسوب می‌شود. البته نباید از این نکته غافل شد که این منطقه زیبای کوهستانی و جنگلی نسبت به سایر مناطق جنگلی در شمال کشور، ناشناخته‌تر مانده و بسیار کمتر به آن پرداخته شده است.
همچنین نباید شباهت ساختاری جنگل ارسباران را با جنگل های شمالی کشور، که از نوع ساختار هیرکانی است، نادیده گرفت. با تمام این اوصاف، این منطقه جنگلی، سالانه میزبان جمع بسیاری از گردشگران و مسافران از سراسر ایران و جهان است که برای تماشای دیدنی‌های شگفت‌انگیز طبیعی آن و نیز بازدید از آثار تاریخی این منطقه زیبا، به آذربایجان شرقی سفر می‌کنند.
جنگل ارسباران کجاست؟
جنگل های ارسباران با ۱۳۰ هزار هکتار وسعت در کناره جنوبی رود ارس و در شمال استان آذربایجان شرقی واقع شده است و یکی از زیباترین مناطق شمال غرب کشور به‌حساب می‌آید. در گذشته ارسباران به محدوده وسیعی از رود ارس حدفاصل جلفا تا مغان و کوه‌های سبلان، بزقوش و سهند گفته می‌شد، اما در حال حاضر بنابر دلایل مختلف مثل تخریب جنگل و موارد این‌چنینی، جنگل ارسباران در مرزهای شهرستان کلبیر، ورزقان و اهر محدود شده است.
«ارسباران»، «قره داغ»، «آرازبار» و «قراچه داغ»، نام‌های منطقه‌ای کوهستانی و جنگلی در بخش شمالی استان آذربایجان شرقی است که می‌توان آن را در گروه برترین مقاصد گردشگری طبیعی در کشور قرار داد. این سرزمین بسیار زیبا، بهره‌مند از چشم‌اندازهایی خارق‌العاده، طبیعتی بکر و دست‌نخورده و دیدنی‌هایی مجذوب‌کننده است که مسافران و گردشگران را هنگام حضور در این منطقه با حیرت و شگفتی روبه‌رو می‌سازد.
جالب است بدانید که بیش از ۷۰ هزار هکتار از اراضی ارسباران به‌عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره»، در یونسکو به ثبت رسیده است. یونسکو کوهستان‌های قفقازی ایران در نزدیکی مرز با کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان را ذخیره‌گاه زیست‌کره عنوان کرده است. در واقع این محدوده بین مناطق خزری، مدیترانه‌ای، قفقازی، کوه‌های مرتفع با بلندایی بالغ بر ۲۲۰۰ متر، دشت‌های نیمه‌خشک، مراتع، جنگل‌ها، علفزارهای آلپی، چشمه‌ها و رودها قرار دارد.
آدرس و مسیر دسترسی جنگل ارسباران
ارسباران در شمال استان آذربایجان شرقی واقع شده است و یکی از زیباترین مناطق شمال غرب کشور و جاهای دیدنی کلیبر به حساب می‌آید.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۴۶ کیلومتری کلیبر
چطور به ارسباران برویم؟
با هواپیما: بلیط هواپیما به مقصد تبریز بگیرید و بعد از این شهر، با کرایه ماشین به منطقه ارسباران بروید.
با قطار: سفری هیجان‌انگیز تا جلفا یا تبریز و باز هم ماشین‌سواری تا ارسباران.
با اتوبوس: با یک بلیط اتوبوس به مقصد اهر می‌شود به ارسباران رسید. اگر این راه را انتخاب کنید مسیر کمتری را برای رسیدن به ارسباران طی خواهید کرد.
با خودرو شخصی: در صورتی‌که قصد سفر با ماشین خودتان را دارید، ابتدا باید به‌سمت تبریز حرکت کرده و سپس از تبریز به‌سمت کلیبر بروید.
جغرافیای جنگل‌های ارسباران
سازمان یونسکو ارسباران را به‌عنوان زیست‌کره معرفی کرده است. این زیست‌کره علاوه بر اینکه تحت‌تاثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد، در شعاع اقلیم‌های خزری و قفقازی نیز واقع شده است و چون ارتفاع زیادی دارد، آب و هوای متفاوتی در آن حاکم است. بر اساس میانگینی ۲۰ ساله که از میزان بارش شهرستان کلیبر به‌دست آمده است، در این منطقه سالانه ۴۶۱ میلی‌متر بارش وجود دارد که اغلب آن نیز به‌صورت برف است و همین موضوع باعث می‌شود که جویبارهای مختلفی در منطقه ایجاد شده و به‌رودخانه ارس بریزند. گفتنی است که بخشی از تغذیه آبی این منطقه نیز مربوط به مه-بارش می‌شود که بر اساس آن توده‌ای مرطوب روی بخشی از منطقه حاکم می‌شود.
پیشینه تاریخی جنگل ارسباران
جنگل ارسباران تا پیش از این نام‌های مختلفی را به‌خود دیده است که در این بین می‌توان به ارسبار، آرازبار، قره داغ یا قراچه داغ اشاره کرد. همان طور که از این نام‌ها می‌توان دریافت، اساس نام‌گذاری این منطقه روی رودخانه ارس (آراز) و کوه قره‌داغ بوده است. علاوه بر مناظر زیبا، طبیعت بکر و حیوانات مختلف، در ارسباران شاهد تاریخی نسبتا طولانی هستیم و آثار به‌جا مانده نیز حکایت از این موضوع دارند. البته فعلا اطلاعات تاریخی دقیقی در خصوص این منطقه ارائه نشده است و برای پی بردن به‌تاریخ آن باید از طریق شهرهای اطرافش یا همان اهر و کلیبر وارد عمل شد.
یاقوت حموی حدود هشت صد سال پیش منطقه مذکور را جایی بین آذربایجان و اران معرفی می‌کند که بابک خرمدین در آن علیه معتصم شورش کرد. به گفته وی در این منطقه انارهایی با زیبایی بی‌نظیر، انجیر و انگور به‌عمل می‌آید که مردم محل آن‌ها را در تنور خشک می‌کنند. زیرا به‌دلیل لایه ضخیمی از ابر که اغلب اوقات در منطقه وجود دارد، امکان خشک کردن این میوه‌ها زیر نور خورشید وجود ندارد.
قره‌داغ مکتبی در زمینه موسیقی سنتی دارد که عاشیق‌های (نوازدگان این منطقه) آن بیشتر هماهنگی با طبیعت ویژه قره‌داغ پیدا کرده‌اند. تا پیش از این به‌دلیل کوهستانی بودن منطقه، فرهنگ بومی آن به‌خوبی حفظ شده بود. شعر زیر که توسط محمد آراز سروده شده یکی از اصلی‌ترین نمونه آوازخوانی عاشیق‌های این منطق است:
بلکه بو یرلره بیرده گلم مه دیم دیدی گذرم باز به این خطه نیفتاد
دومان سلامت گال داغ سلامت گال ای قلهٔ مه گرفته بدرود
آرکامچا سو سَپیر گای‌دا بولوت‌لار ای آبفشان فلک و آب روانش
لیسان سلامت گال یاغ سلامت گال وی گرمی تیر ماه بدرود...
در این محل افراد مشهور زیادی حضور یافته‌اند که در این بین می‌توان به بابک خرمدین (قعله بابک نیز در این محل واقع شده است)، ستارخان و شیخ شهاب‌الدین اهری اشاره کرد. آثار تاریخی زیادی نیز در این محل وجود دارند که به قلعه بابک، قلعه پشتو، قلعه جوشین، دژ قهقهه، بقعه شیح شهاب‌الدین اهری، قصر آیینه لو از این جمله هستند. کلیساهای این منطقه نیز اغلب قدمتی در حدود ۱۰۰ سال دارند و اثری تاریخی به‌حساب می‌آیند که معروف‌ترین آن‌ها کلیسای آینالو، کلیسای وینق و کلیسای ناپشته هستند.
پوشش گیاهی و جانوری جنگل ارسباران
ارسباران در حال حاضر به‌عنوان پارک ملی شناخته می‌شود و تنوع جانوری زیادی نیز در آن وجود دارد. اما باید توجه داشت که این منطقه به‌دلیل شکنندگی و چشم‌اندازهای بکر در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۵۲ به‌عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت‌شده، تحت حفاظت و نظارت اعلام شد. ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۸ گونه خزنده، ۵ گونه دوزیست، ۴۸ گونه پستاندار و ۲۲ گونه ماهی در این منطقه زندگی می‌کنند که از پستانداران جنگل ارسباران می‌توان به کَل، بز، گراز، خرس قهوه‌ای، وشق (سیاه‌گوش) و پلنگ اشاره کرد.
مرغ قفقازی سیاه یا همان قره خروس قفقازی، کبک، دراج، قرقاول، پرندگان شکاری مختلف و تعداد بی‌شماری پرنده آبزی و خشکی‌زی از جمله پرندگان این منطقه هستند. یکی از اصلی‌ترین ماموریت‌های پارک ملی ارسباران حفاظت و احیای نسل مارال (نوعی آهو) است. در همین جهت چندی پیش هفت راس مارال از پارک ملی گلستان به‌این منطقه انتقال یافت و در زمینی به‌وسعت هفت هکتار در مرکز تحقیقاتی اینالو رها شدند.
در کنار تنوع جانوری منطقه ارسباران، این منطقه از تنوع گیاهی زیادی نیز بهره می‌برد. از درختان این منطقه می‌توان به بلوط، کیکم، سماق، زرشک، انار وحشی، سیب وحشی، گلابی وحشی و بوته‌های تمشک و زغال‌اخته اشاره کرد. میوه بومی این جنگل نیز قره‌قات نام دارد که میوه‌ای ترش‌مزه است و هر بوته آن در سال ۳ تا ۴ کیلو میوه می‌دهد و میوه‌های آن نیز در اواسط تابستان می‌رسند. در کنار درختان مختلف، ارسباران دارای تنوع گیاهی و قارچی بالایی است و گفتنی می‌شود که از ۲ هزار و ۴۰۰ گونه‌ای گیاهی که در آذربایجان یافت شده، حدود هزار و ۴۰۰ گونه آن مربوط به جنگل های ارسباران هستند.
تنوع قارچ‌های شناسایی‌شده در این منطقه نیز ۲۵۰ گونه بوده است. قارچ دنبلان که نوع سیاه و سفید آن قیمت بالایی دارند، به وفور در بیشه‌های ارسباران و به‌خصوص در نزدیکی روستای دریلو یافت می‌شود. گفتنی است که قارچ دنبلان نوعی قارچ زیرزمینی است و واژه دنبلان نیز در ترکی به‌معنای «متورم» یا «بالا آمده» است و از آن‌جایی که این قارچ در زمان رشد، خاک روی خود را بالا می‌برد، افراد از این نشانه قارچ مذکور را پیدا می‌کنند. این نام برای این نوع از قارچ حکایت از قدمت استفاده غذایی آن دارد.
در این منطقه ۱۵ درصد از گونه‌های گیاهی کشور وجود دارد و ۴۶ درصد از آن‌ها کاربرد دارویی دارند و ۲۰ درصد آن‌ها زینتی و ۱۷ درصد تغذیه‌ای هستند. در این بین ۲۸ درصد از گیاهان این منطقه را علوفه تشکیل می‌دهند و ۱۰ درصد از این میزان گیاهان حفاظت‌شده را شامل می‌شوند و ۵ درصد نیز گیاهان صنعتی هستند.
درختان جنگل ارسباران
درختان این جنگل پهن برگ و مخلوط به چیزی بین حالت نم پسند جنگل های شمال و نیمه خشکی پسند استپ‌ها و جنگل های زاگرس است. نمونه درختان آن کرب، داغداغان، زبان گنجشک، اوری، سماق، بلوط، گیلاس وحشی، افراه و غیره است. سماق یکی دیگر از درختان این محل به‌حساب می‌آید که بیشتر در بخش هوراند اهر می‌روید و روستاییان در طی مراسمی با نام جشن برداشت سماق، میوه‌های رسیده سماق را می‌چینند و پس از خشک کردن، آن‌ها را آسیاب کرده و برای مصارف خوراکی و رنگرزی استفاده می‌کنند.
ارسباران صرف نظر از جاذبه‌های شکارگاهی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دلیل وجود گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، چشم‌اندازهای بکر و وسیع و شکنندگی و آسیب‌پذیری بالای خود در سال‌های ۱۳۵۰و ۱۳۵۲شمسی ابتدا به عنوان منطقه ممنوعه و سپس منطقه حفاظت شده تحت حفاظت و نظارت اعلام شد.
جاهای دیدنی ارسباران
منطقه ارسباران دارای آثار تاریخی ارزشمندی است که مسافران و گردشگران برای بازدید آن به این منطقه گردشگری و تفریحی سفر می‌کنند که از جمله این بناهای تاریخی و کهن می‌توان به «دژ طوماسیاش»، «کلیسای نازینی» و «قلعه بابک»، اشاره کرد.
در منطقه کوهستانی ارسباران، ییلاق‌های فراوانی وجود دارد که از ویژگی‌ها و خصوصیات ارزنده در این ناحیه به شمار می‌رود. حضور این ییلاق‌ها نه‌تنها این منطقه را برخوردار از مناظری زیبا، چشم‌نواز و تماشایی ساخته است، بلکه بستری مناسب و ایده‌آل برای آشنایی با فرهنگ مردم عشایر در این سرزمین ایجاد کرده است. «ییلاق ایل بسطاملو» یکی از این ییلاقات است که در حد فاصل مراتع روستاهای شجاع‌آباد و قلعه بابک یا قلعه بذ قرار دارد. همچنین از دیگر ییلاقات می‌توان به کوه‌های روستای علی‌آباد یا کلیبر، چپرلی و آقداش اشاره کرد که بسیار تماشایی و زیبا است.
از دیگر جاذبه‌های گردشگری در منطقه ارسباران، چشمه‌های آب معدنی گرم و چشمه‌های سرد است که خوشبختانه محبوبیت بسیاری در بین گردشگران و مسافران کسب کرده است. «تاسیسات آب‌درمانی کلیبر»، یکی از مشهورترین مجتمع آب درمانی در کشور است که در فاصله‌ی کمی از روستای متاللی قرار دارد.
ییلاقات ارسباران
ییلاق‌های نسبتا زیادی در منطقه ارسباران وجود دارند که در این بین می‌توان به‌ییلاق ایل بسطاملو اشاره کرد. در این منطقه حدود ۲۳۵۰۰ کوچ‌نشین زندگی می‌کنند و گفتنی است که به‌دلیل ارتفاع زیادی که این منطقه دارد در روزهای گرم تابستانی نیز هوای منطقه تاحدودی خنک است و شب‌ها باید از لباس گرم و پتو در جنگل های ارسباران استفاده کرد و گردشگران پیش از سفر به‌این منطقه باید این موضوع را مد نظر قرار دهند و تجهیزات مناسبی را باخود به‌همراه بیاورند.
اقامت در ارسباران
به گزارش وب گاه کجارو، در شهرها و روستاهای مختلف جنگل ارسباران هتل‌های گوناگونی وجود دارد که گردشگران برای اقامت می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.
نظر شما