گروه ایرنا زندگی - شب قدر از چنان اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که خداوند نام یک سوره قرآن را به آن اختصاص داده است و سرنوشت یک سال ما در این شب رقم خواهد خورد. این شبِ مهم تنها مختص بزرگ‌سالان نیست و تمام آثار و برکات بیدار ماندن شب قدر شامل حال کودکان هم می‌شود و مقدرات آن‌ها نیز در این شب رقم می‌خورد اما متأسفانه برخی والدین به بهانه کوچک بودن کودک، عدم درک و فهم او از شب قدر یا جثه ضعیف او برای بیدار ماندن، به کودک اجازه شب‌زنده‌داری نمی‌دهند؛ این در حالی است که در خصوص احیا گرفتن کودکان در شب قدر توصیه‌هایی از ائمه معصوم (ع) وجود دارد. همان‌گونه که حضرت زهرا (س) در شب‌های قدر غذای سنگین به بچه‌ها نمی‌دادند تا خوابشان سنگین نشود، بعد با نوازش و پاشیدن چند قطره آب به صورتشان آن‌ها را بیدار می‌کردند و می‌فرمودند: «محروم کسی است که شب قدر را درک نکند.» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۷، ص ۴۷۰)
در مقابلِ غفلت برخی والدین از احیا گرفتن کودکان در شب‌های قدر، برخی دیگر از والدین به‌منظور اثرگذاری تربیتی شب‌های قدر بر فرزندشان به هر نحوی تلاش می‌کنند تا آن‌ها را بیدار نگه‌داشته و پا به‌پای‌خود آن‌ها را در مراسم‌های عزاداری همراه کنند؛ اما این روش هم به عقیده کارشناسان و روانشناسان تربیتی می‌تواند تأثیرات منفی در روحیات کودک داشته باشد. پس راه‌حل درست چیست؟
دکتر زهره نصیری، روانشناس تربیتی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا زندگی ضمن پاسخ به این سؤال، معتقد است که بردن کودکان به مراسم عزاداری شب‌های قدر مستلزم رعایت نکاتی است که والدین باید به آن‌ها توجه داشته باشند؛ در غیر این صورت شب‌های قدر می‌تواند خاطرات تلخی را برای کودک رقم بزند و در ذهن و روح کودک نیز تأثیر منفی بگذارد.
حضور در برخی مراسم‌های عزاداری برای کودکان اضطراب‌آور است
دکتر نصیری می‌گوید: «با توجه به اینکه روش یادگیری کودکان عینی-عملیاتی است، مشاهده و حضور در مراسم مذهبی می‌تواند تأثیر تربیتی مثبتی در آن‌ها داشته باشد اما باید توجه داشت که حضور کودکان در برخی مراسم‌های عزاداری می‌تواند باعث رعب و وحشت و اضطراب در آن‌ها شود. لذا مراسم‌های عزاداری طولانی، روضه‌های باز و مکشوف و همچنین بی‌قراری و گریه فراوان والدین در این مراسم‌ها می‌تواند منجر به اضطراب و دل‌بستگی ناایمن در کودکان شود.»
درک و فهم کودکان از مراسم عزاداری با بزرگ‌سالان متفاوت است
نصیری در خصوص نحوه آشنایی کودکان با اهل‌بیت (ع) و مناسک و سنت‌های مختلف اعم از میلاد تا شهادت‌ها و ایامی چون شب‌های قدر می‌گوید: «باید توجه داشت که درک و فهم کودکان با بزرگ‌سالان متفاوت است لذا مواجه کردن کودکان با مسجد و عزاداری با بزرگ‌سالان تفاوت دارد؛ بنابراین، مراسم عزاداری که کودکان در آن حضور پیدا می‌کنند باید متفاوت از مراسم بزرگ‌سالان باشد. مثلاً مراسم نوجوانان هرچقدر هیجانی‌تر باشد، تأثیرگذاری بیشتری دارد اما برای درک و فهم یک‌چیز به کودک باید با مثبت شروع و با مثبت تمام کنیم لذا اتفاقات و وقایع در مراسم‌های عزاداری، برای کودکان زیر هفت سال باید غیرمستقیم و مثبت بیان شود.»
او ادامه می‌دهد: «والدین در مراسم عزاداری ازجمله شب‌های قدر باید سعی کنند از شجاعت، دلاوری و فداکاری ائمه بگویند نه از درد و غم و بیماری و کشته شدن؛ چراکه کودکان به دلیل ظرفیت ذهنی بالا می‌توانند هر آنچه می‌شنوند را تصویرسازی کنند لذا عنوان کردن این مسائل برای کودکان می‌توان آسیب روحی شدیدی به آن‌ها وارد کند.»
این روانشناس تربیتی گریه والدین در مراسم عزاداری را برای کودکان آسیب‌زا می‌داند و می‌گوید: «اگرچه لازم است کودک ناکامی‌هایی را در دنیا تجربه کند اما والدین باید توجه داشته باشند که گریه زیاد آن‌ها در مراسم عزاداری باعث زدگی کودک از این مراسم‌ها شده و از طرفی دیگر باعث حس ناامنی، اضطراب و غم در او می‌شود.»
شب قدر متفاوتی برای کودکتان رقم بزنید
به عقیده نصیری، شب‌های قدری که با حضور کودکان برگزار می‌شود باید متفاوت باشد. مثلاً در مراسم عزاداری ازجمله مراسم شب‌های قدر لازم است از مشارکت کودکان در قرآن‌خوانی و پذیرایی استفاده شود. همچنین در این شب‌ها می‌توان با آموزش سوره‌های کوتاه قرآن به کودکان، آن‌ها را با هدیه‌های جذاب تشویق به حفظ آن سوره‌ها کرد. ایجاد محیط‌های سرگرم‌کننده همراه با آموزش‌های دینی از دیگر روش‌های جذب کودکان به مراسم شب‌های قدر است.
ازآنجایی‌که متأسفانه کمتر مراسم‌هایی پیدا می‌شود که متناسب با اقتضای سنی کودکان باشد، نصیری می‌گوید: «والدین از بین سه شب قدر، به حضور در یک مراسم احیا اکتفا کنند و دو شب باقی‌مانده را خودشان در خانه متناسب باعلاقه و روحیات کودکشان برگزار کنند. مثلاً در قالب داستان کودکتان را با امام علی (ع) و شخصیت ایشان آشنا کنید، خوراکی‌هایی که کودکتان دوست دارد را برایش تهیه کنید، به زبانی ساده و قابل‌فهم برای او از نزول قرآن و برآورده شدن حاجات در این شب بگویید، او را مجبور به گوش کردن سخنرانی و عزاداری نکنید بلکه از او بخواهید تنها در مراسم قرآن سر گرفتن شرکت کند و آرزوهایش را از خداوند بخواهد، درنهایت بعد از مراسم احیا به کودکتان هدیه‌ای دهید و به او بگویید این جایزه حضور تو در مراسم عزاداری از طرف امام علی (ع) است. تمام این کارها در نگرش مثبت کودک به مسائل معنوی و جذب او به شب‌زنده‌داری شب‌های قدر تأثیرگذار است.»
اعتقادات، زیربنای تربیت دینی کودکان است
نصیری بابیان اینکه والدین باید با کودکان مسامحه کنند، افزود: «سعی کنید در مسیر آموزش‌های دینی، معیارهای سرسختانه را کنار گذاشته و بیش از آداب و اعمال بر روی اعتقادات تمرکز کنید. متأسفانه در تربیت دینی کودکان، نگاه‌ها بیشتر به سمت مسائل عبادی و شاخصه‌های رفتاری مثل نمازخواندن، روزه گرفتن، عزاداری کردن و... معطوف است، درصورتی‌که زیربنای رفتارهای دینی به اعتقادات برمی‌گردد.»
این روانشناس تربیتی با اشاره به روایتی از امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «ریشه سستی در نماز، ضعف در ایمان است؛ بنابراین، برای تربیت فرزندانی باایمان، ابتدا باید اعتقادات دینی را در آن‌ها تقویت کنیم. بچه‌ای که اعتقادات دینی داشته باشد، خودش به دنبال آداب و اعمال دینی خواهد رفت اما آن‌کسی که اعتقادات دینی را نداند کم‌کم آدابی را هم که می‌داند، کنار می‌گذارد.»
این کارشناس تربیتی در خصوص نحوه تقویت اعتقادات دینی در کودکان می‌گوید: «کودکان چون هنوز تفکر انتزاعی ندارند، ایمان آن‌ها از جنبه‌های محسوس پدر و مادرشان شکل می‌گیرد، مثل عبادت و رفتارهای دینی؛ بنابراین والدین باید سعی کنند جنبه‌های تقلیدی ایمان را از راه شنوایی، بینایی و گویایی در کودکان تقویت کنند.»
کاری کنید تا کودکان الگوهای دینی را سرمشق قرار دهند
به گفته نصیری، الگوهای دینی ازجمله چهارده معصوم باید در غالب داستان‌های کودکانه به کودکان آموزش داده شود. او می‌گوید: «الگوهای دینی باید به‌گونه‌ای برای کودکان تعریف شود که آن‌ها الگوبرداری از آن شخصیت‌ها را دور از ذهن و دست‌نیافتنی ندانند. اگر دقت کنید کودکان خیلی سریع از شخصیت‌های کارتونی تقلید کرده و همذات پنداری می‌کنند اما ما در معرفی الگوهای دینی گاهی آن‌قدر آن‌ها را دور از خودمان می‌دانیم که بچه‌ها حتی نمی‌توانند تصورش را هم کنند که مانند آن‌ها باشند.»
این کارشناس تربیتی برای اثرگذاری الگوهای دینی در کودکان توصیه می‌کند: «در معرفی الگوهای دینی به کودکان، ابتدا از مقام‌های پایین‌تر مانند صحابه که مثل خودمان هستند، شروع کنید و سپس از امامان و پیامبران بگویید. همچنین در معرفی امامان و پیامبران نیز سعی کنید از دوران کودکی آن‌ها مثل بازی‌هایشان و رفتارهایشان با والدینشان تعریف کنید تا این داستان‌ها به‌دلیل نزدیکی با ذهن کودک در او اثرگذار باشد.»
نظر شما