در بین اقوام و طوایف ایران زمین، ساعت‌های پایانی روز سی‌ام آذر یا ساعت‌های آغازین روز یکم بهمن به " شب یلدا " یا "شب چله" معروف است که به طور کلی به شیوه‌ای مشابه برگزار می‌شود.
اما طی این شب در نقاط مختلف ایران، آداب و رسوم خاص اقوام و طوایف ایرانی نیز برگزار می‌شود که معرف خرده فرهنگ خاص آن محدوده جغرافیای ایران است.
کف‌زنی سنتی چند هزار ساله در خراسان بزرگ
یکی از برنامه‌های خاص شب یلدا در بخش‌های جنوبی این پهنه شرقی کشور است که البته در هر بخش آن به شکلی تهیه و در آیین خاص شب یلدا اجرا می‌شود.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تربت‌حیدریه در این خصوص گفت:پرونده آیین "کف‌زنی" شهر بایگ تربت‌حیدریه ۲۲ اسفند سال ۹۵ به شماره ۱۳۸۸ در فهرست میراث معنوی و آثار ناملموس ملی به ثبت رسید و اکنون به دنبال آن هستیم تا پرونده غذاهای بومی این منطقه که البته "حلواجوزی" هم جزیی از آن است را در نوبت ثبت ملی قرار بدهیم.
علی محمدی افزود: ثبت و معرفی چنین مراسم مادی و معنوی ضمن آن که باعث اتحاد و همدلی مردم می‌شود از نابودی و فراموش شدن آنها نیز جلوگیری می‌کند و بر غنای فرهنگی منطقه نیز می‌افزاید.
معرفی آیین کف‌زنی در تربت‌حیدریه
یک محقق و پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه در معرفی آیین کف‌زنی به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس رسمی قدیمی، یکی از مهمترین آیین‌های بومی در شب یلدای این خطه، سنت زیبای کف‌زنی است که از شب نشینی های زمستانی منطقه محسوب می‌شود.
آرزو علومی‌بایگی افزود: ماده اولیه کف یا به تعبیر امروزی‌ها "بستنی زمستانی" ریشه گیاهی به نام "چوبک" یا "بیخ" است که بعد از کندن پوست و قطعه‌قطعه کردن چوبک، آن را چند بار در آب جوشانده و سپس در ظرفی به نام تغار ریخته و با افزودن سفیده تخم‌مرغ به آن، با چوبی مخصوص به نام "دسته گز" که از ترکه‌های نازک به هم بسته شده درخت گز، انار یا آلوچه ساخته می‌شود، آب جوشیده را هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و بعد از سفت و شیرین شدن، همراه با مراسم شادی و قصه‌گویی آن را تناول می‌کنند.
وی ادامه داد: ساکنان منطقه از همین کف برای تهیه حلواجوزی که آن نیز سوغات مخصوص تربت‌حیدریه است استفاده می‌کنند.
او اضافه کرد:بر اساس اعتقاد دیرین، بومیان این خطه معتقدند شیره ریشه تلخ گیاه را با یاری دسته گزی باید آن قدر بر گرد تغار چرخاند تا از خود بی خود شود و تمام هستی اش را در کف نهاده و بیرون ریزد.
محقق و پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه در بخش دیگری افزود: تربتی‌ها در شب یلدا و هنگام خوردن شب چره‌های زمستانی علاوه بر تفال به حافظ و فردوسی و مثنوی‌خوانی، به قرائت اشعاری با لهجه محلی نیز می‌پردازند.
علومی‌بایگی گفت: بر اساس گاه شمار بومی و قدیمی چله کلون یا بزرگ زمستان، از فردای این شب یعنی از یکم دی ماه آغاز و تا ۴۰ روز (۱۰ بهمن) ادامه دارد و چله خرد از ۱۱ بهمن ماه آغاز می‌شود و در آخر این ماه به پایان می‌رسد.
وی ادامه داد:۱۰ روز نخست اسفند را مردم به نام اَهمَن و بهمن نامگذاری کرده‌اند که این دو بیتی محلی مصداق آن است
مویوم اَهمَن مویوم بَهمَن
هیزوم بیار به خَرمَن
گندُم بیار به صَد مَن
کی هر چی د چِیلَّه کُلو و چِیلَّه خُورد بِنِبَری یه
هَمَش به عُهدَه یی مَن
این پژوهشگر در تشریح این ابیات گفت: ۲ اسطوره زمستانی به نام‌های اهمن و بهمن در دهه نخست اسفند در کوچه و خیابان راه افتاده و ادعا می‌کنند هر چه در چله بزرگ و چله کوچک باران و برف نباریده، در این ایام این اتفاق خواهد افتاد و لذا از شهروندان می‌خواهند هیزم جمع کنند، خرمن خرمن و مقدار زیادی گندم ذخیره و به میزان صد من بیاورند و جشن و سرور به پا کنند که می‌خواهد جبران بارش برف و باران در این چند روز شود.
علومی افزود: اهالی این خطه معتقدند با خوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند و بر این اساس ریش سفید خانواده در حالی که با چاقو هندوانه را می‌برد می‌گوید: "بلایای خودمان را امروز بُریدیم".
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
نظر شما