گروه ایرنا زندگی - آستان متبرک این امامزادگان فاصله زیادی با آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری ندارد. به همین دلیل است که همیشه در محوطه این باغ دلگشا اتوبس‌ها و گروه‌های گردشگران دیده می‌شوند.در کنار زائران و گردشگران این بارگاه همواره تعدادی از دانشجویان رشته‌های تاریخ، هنر، معماری و عکاسی نیز به چشم می‌خورند، چرا که ایوان این امامزاده پس از مسجد شیخ لطف الله در اصفهان دارای نفیس‌ترین نوع از هنر کاشیکاری اصیل و فاخر دوره صفوی است. بارگاه این حضرت محل تجمع اهالی متدین نیشابور شده و مراسم قرائت قرآن و زیارات مفاتیح در آن از گذشته تا به امروز زبانزد است.
چر امامزاده زید بن علی ملقب به «محروق » شد؟
اسناد تاریخی یافت شده در این بقعه گواهی می‌دهند حضرت محمد بن زید(ع) که به امامزاده محمد محروق معروف شده‌اند از نوادگان امام سجاد (ع) و از پسران زید بن زین العابدین(ع) هستند. ایشان در زمان حیات پر برکت خود از مخالفان جدی خلیفه وقت به شمار می‌رفتند. ماموران حکومتی همواره در پی به شهادت رساندن ایشان بودند. پس از قیامی در خراسان حضرت محمد بن زید (ع) به دست اطرافیان خلیفه وقت به شهادت می‌رسد.
پس از این قیام پیکر این امامزاده را در محله تلاجرد نیشابور می‌گردانند و سپس آن را در مقابل چشمان گریان مردم به آتش می‌کشند. شیعیان خاکستر پیکر مبارک ایشان را جمع می‌کنند و در حاشیه این محله به خاک می‌سپارند. به همین دلیل لقب ایشان از آن به بعد محروق به معنی سوزانده شده بر سر زبان‌ها می‌افتد و عناد خلیفه با شیعیان را بیش از پیش عیان می‌کند.
نخستین قدمگاه حضرت شمس الشموس
به شهادت تاریخ و گواهی آمده در کتاب «تاریخ الحاکم» حضرت محمد محروق در سال ۲۰۰ هجر قمری به شهادت رسیدند. در اواخر همین سال حضرت علی بن موسی الرضا (ع) به دعوت خلیفه وقت مامون عباسی عازم خراسان می‌شوند. روایت است که ایشان در نیشابور و در محله تلاجرد که در آن زمان بیایانی بی‌حاصل بود توقف می‌کنند و به زیارت مزار حضرت محمد محروق (ع) می‌روند.
به همین دلیل نام دیگر این مکان مقدس قدمگاه است. پس از مدت زمان اندکی شیعیان بیشتری به زیارت این مزار می‌آیند و برای آن پنهان از چشم ماموران خلیفه بقعه کوچکی ساخته میشود. اطراف بقعه به یاد مظلومیت شیعیان درخت‌هایی کاشته میشود و کم کم به برکت این بقعه باغ و بستانی خوش در گوشه‌ای از محله تلاجرد شکل می‌گیرد که تا امروز از فرحناک‌ترین نقاط شهر نیشابور است.
تاریخچه ساخت بقعه
همان طور که اشاره شد به دلیل محبوبیت حضرت محمد محروق (ع) در بین اهالی نیشابور شیعیان این شهر برای بقعه آن حضرت سنگ تمام گذاشته‌اند. ایوان ورودی امامزاده پس از مسجد شیخ لطف الله در اصفهان که از آن به عنوان غایت هنر کاشیکاری اسلیمی در ایران یاد می‌کنند، زیباترین و نفیس‌ترین هنر کاشیکاری را دارد. مزار این حضرت از ابتدا مورد توجه شیعیان بود اما تا زمان سلجوقیان امکان ساخت بقعه‌ای در خور ایشان فراهم نشد. بقعه‌ای که در این زمان ساخته شد نیز در حمله مغولان مورد آسیب جدی قرار گرفت. بقعه چشم نواز فعلی در زمان سلطان حسین بایقرا احداث شده است.
در زمان ساخت این بقعه از تمام هنرهای معماری اصیل ایرانی و اسلامی بهره گرفته شد به طوری که اکنون این بنا که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده به عنوان شناسنامه‌ای فاخر از هنر معماری قرن دهم هجری معرفی میشود. ایوان‌های بلند، قرینه‌سازی، کاشیکاری، مقرنس کاری و طاق سازی از هنرهای به کار رفته در ساختمان این بنا هستند. این بنا در چند مرحله مورد مرمت قرار گرفته است. برخی کاشی‌های این ایوان فاخر متعلق به دوره نادر شاه افشار هستند.
گنبد این بقعه از سالم‌ترین نمونه‌های گنبدهای ساق دار قرن دهم هجری است. ارتفاع ساق این گنبد کم نظیر به ۵ متر می‌رسد. آرامگاه امامزاده محمد محروق (ع) از مهمترین بناهای دوره تیموریان و صفویان در خراسان رضوی به شمار می‌رود و با شماره ۳۰۲ و در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی در شمار آثار ملی به ثبت رسیده است.
تفرجی در همین حوالی
از بقعه متبرک این امامزاده تا آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوری راه زیادی نیست. این شاعر پرآوازه قرن پنجم در زمان حیات خود در باغی می‌زیست که در همسایگی بقعه امامزاده محروق (ع) قرار داشت. هر ساله گردشگران داخلی و خارجی بیشماری برای بازدید از مزار این شاعر به این باغ می‌آیند و ساعتی در آن تفرج می‌کنند.
خیام از شاعر، منجم و ریاضی دان مشهور دوره سلجوقیان بود که به واسطه رباعیات حکیمانه خود بر سر زبان‌ها افتاد. بر روی مزار او کتیبه‌های لوزی شکل به هم پیوسته‌ای قرار گرفته که این رباعیات مشهور بر روی آن نقش بسته‌اند. زائران بقعه حضرت امامزاده محروق (ع) با ورود به این محوطه سرسبز به امکانات رفاهی این دو مکان تاریخی که شامل پارکینگ، بازارچه صنایع دستی،آلاچیق، وضوخانه، سرویس‌های بهداشتی و کافه و رستوران دسترسی خواهند داشت.