گروه ایرنا زندگی - مشارکت در فعالیت‌های خیریه می‌تواند تأثیرات زیادی بر رشد شخصیتی و شغلی نوجوانان داشته باشد. در ادامه، به بررسی چگونگی شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی، همکاری گروهی و مسئولیت‌پذیری در نوجوانان از طریق فعالیت‌های خیریه پرداخته‌ایم و نشان می‌دهیم که چگونه این فعالیت‌ها می‌توانند در موفقیت‌های شغلی و اجتماعی آینده آنان نقش ایفا کنند.
زهرا، نوجوان ۱۵ ساله تهرانی، همیشه وقتی به روزهای کودکی‌اش می‌اندیشد، یاد لبخند مادرش می‌افتد که دستش را می‌گرفت و به خیریه حضرت زهرا(س) می‌برد.آن روزها زهرا فقط ۷ سال داشت و نمی‌دانست چرا مادرش هر هفته بخشی از وقتش را صرف کمک به دیگران می‌کند. اما از همان زمان، چیزی در وجودش جرقه زد؛ حسی که امروز به بخش مهمی از زندگی‌اش تبدیل شده است.
«یادم هست اولین بار که به خیریه رفتم، داشتم بسته‌های غذایی را مرتب می‌کردم. نمی‌دانستم این بسته‌ها به کجا می‌روند یا چه کسانی قرار است آن‌ها را بگیرند. اما وقتی بعد از مدتی مادرم من را به خانه یک خانواده نیازمند برد و دیدم چطور چشمان آن‌ها از شادی برق می‌زد، احساس کردم انگار کار بزرگی انجام داده‌ام، حتی اگر نقش کوچکی داشته باشم.»
زهرا با همراهی و تشویق مادرش، کم‌کم علاقه‌مند شد تا نقش بیشتری در این مسیر ایفا کند. زهرا می‌گوید: «مادرم همیشه می‌گفت، کار خیر تنها کمک به دیگران نیست؛ بلکه راهی است برای اینکه خودت را پیدا کنی و بفهمی چه کسی هستی و قرار است چه کسی بشوی.»
در ۱۴ سالگی، زهرا تصمیم گرفت مسئولیت بیشتری بر عهده بگیرد. او که شاهد مشکلات تحصیلی برخی از کودکان تحت حمایت خیریه بود، ایده‌ای را با مادرش در میان گذاشت: برگزاری کلاس‌های آموزشی برای تقویت دروس بچه‌ها، به‌خصوص دختران هم‌سن و سال خودش. مادرش از همان ابتدا او را تشویق کرد و حتی با کمک آشنایان، معلمان داوطلب پیدا کرد تا در این کار شریک شوند.
زهرا نه‌تنها در مدیریت این کلاس‌ها موفق بود، بلکه توانست چند نوجوان دیگر از میان دوستان مدرسه‌اش را هم به جمع داوطلبان خیریه اضافه کند. او می‌گوید: «کار خیر فقط کمک مالی نیست. گاهی وقت گذاشتن برای دیگران، مهم‌ترین چیزی است که می‌توانی به آن‌ها بدهی. وقتی می‌بینم یکی از این بچه‌ها با نمره خوب قبول می‌شود یا به چیزی که آرزو داشته می‌رسد، انگار خودم به آرزویم رسیده‌ام.»
در کنار این نوجوانان، بسیاری از والدین نیز با آگاهی و آموزش‌های مناسب، به تربیت فرزندانی مشغول هستند که نه تنها در خانه بلکه در جامعه نیز مسئولیت‌پذیر و فعال خواهند بود. در این مسیر، نقش خانواده و والدین بسیار پررنگ است. دکتر سیده زینب رضوانی، روانشناس تربیتی، در گفت‌وگویی با خبرنگار ایرنازندگی به اهمیت تربیت اجتماعی و آموزش همدلی از سنین کودکی پرداخته و نکات مهمی در جهت ترغیب کودکان به فعالیت‌های خیریه را بیان کرده است.
چگونه کودکان را به فعالیت‌های خیریه ترغیب کنیم؟
دکتر سیده زینب رضوانی، روانشناس تربیتی، با بیان اینکه تربیت اجتماعی از لحظه تولد آغاز می‌شود، می‌گوید:«اولین نوع یادگیری کودکان، یادگیری دیداری است. کودک محیط اطرافش و رفتار والدینش را مشاهده می‌کند و این مشاهده‌ها پایه‌ای برای تربیت اجتماعی او می‌شود. وقتی مادری همراه با فرزندش در فعالیت‌های اجتماعی شرکت می‌کند، مثلاً در برنامه‌های فرهنگی یا تدریسی حضور دارد، این الگوگیری کودک را برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی آماده‌تر می‌کند.»
او همچنین به اهمیت مواجهه والدین با مسائل اجتماعی اشاره می‌کند و می‌افزاید:«زمانی که کودک می‌بیند والدینش چگونه با چالش‌ها و مسئولیت‌های اجتماعی مواجه می‌شوند، او نیز برای پذیرش نقش‌های اجتماعی آماده‌تر می‌شود. این تجربه‌ها به او کمک می‌کند تا در آینده برخورد منطقی‌تر و مسئولانه‌تری با مسائل اجتماعی داشته باشد.»
رضوانی تأکید دارد که آموزش همدلی از سنین پایین، کلید اصلی تشویق کودکان به فعالیت‌های خیریه است. او می‌گوید:«در سن سه سالگی، کودک معمولاً خودمحوری بالایی دارد و همه چیز را برای خودش می‌خواهد. والدین باید در این سن با قصه‌گویی، داستان‌سرایی و بازی‌های نمایشی به کودک آموزش دهند که خودمحوری چه آسیب‌هایی می‌تواند به دیگران و حتی به خودش وارد کند.»
او همچنین به اهمیت کار بر روی همدلی در دوره نوجوانی اشاره می‌کند و می‌گوید:«در نوجوانی نیز خودمحوری دوباره به اوج می‌رسد. در این دوره، والدین می‌توانند با پرسش‌های سقراطی و تحلیل‌های منطقی به فرزندشان کمک کنند تا از این حالت خارج شده و دگرگرا شود. این دگرگرایی، زمینه‌ساز مشارکت بیشتر در فعالیت‌های خیریه و اجتماعی خواهد بود.»
رضوانی معتقد است که والدین می‌توانند از همان سنین کودکی، زمینه آشنایی با فعالیت‌های خیریه را برای فرزندانشان فراهم کنند. او می‌گوید:«از سه سالگی، زمانی که کودک تمایل به مالکیت شخصی دارد، می‌توان با تقویت همدلی و مشارکت در امور کوچک، او را به سمت کارهای خیریه هدایت کرد. این آموزش‌ها به‌تدریج در شخصیت کودک نهادینه می‌شود و او را برای انجام مسئولیت‌های بزرگ‌تر در آینده آماده می‌کند.»
تأثیر فعالیت‌های خیریه بر رشد شخصیتی و موفقیت شغلی کودکان
فعالیت‌های خیریه نه تنها به بهبود جامعه کمک می‌کند، بلکه تأثیرات عمیقی بر رشد شخصیتی و موفقیت آینده کودکان دارد. رضوانی به این موضوع پرداخته و توضیح می‌دهد که چگونه مشارکت در کارهای خیریه از کودکی می‌تواند زمینه‌ساز موفقیت در آینده شغلی و تحصیلی فرزندان باشد.
او معتقد است که کودکان از همان سال‌های اولیه زندگی، از طریق فعالیت‌های خیریه با مفاهیمی چون همدلی، مسئولیت‌پذیری و همکاری آشنا می‌شوند. او می‌گوید:«وقتی کودکی تمرین می‌کند که چگونه دیگران را درک کند و آنچه دارد را با دیگران به اشتراک بگذارد، این تجربه‌ها تأثیر مستقیم بر رشد شخصیت او می‌گذارند. کودکانی که از کودکی با فعالیت‌های خیریه آشنا می‌شوند، در کارهای جمعی، رفتارهای همدلانه و مسئولیت‌پذیری اجتماعی بسیار موفق‌تر عمل می‌کنند.»
این روانشناس تربیتی با اشاره به تفاوت فرهنگ‌ها در گرایش به فعالیت‌های جمعی، توضیح می‌دهد:
«در جوامعی مثل کشورهای آسیایی یا اسلامی، خانواده‌ها بیشتر بر ارزش‌های جمع‌گرایی و همدلی تأکید دارند. این کودکان در آینده در کارهای گروهی و همکاری‌های مشترک موفق‌تر عمل می‌کنند. در مقابل، در فرهنگ‌های فردگرا که خودمحوری بیشتر است، همکاری و همدلی کمرنگ‌تر دیده می‌شود. این تفاوت‌ها مستقیماً در آینده شغلی افراد نیز تأثیر می‌گذارد.»
او تأکید می‌کند که کودکانی که از کودکی در فعالیت‌های خیریه شرکت می‌کنند، در شغل‌های آینده خود نیز بیشتر به مسئولیت‌پذیری، رضایت ارباب رجوع و اهداف جمعی توجه دارند:«این افراد در محل کار به‌جای چالش‌آفرینی و کارشکنی، تلاش می‌کنند تفاهم و همکاری ایجاد کنند. چنین ویژگی‌هایی نه تنها به موفقیت فردی آن‌ها کمک می‌کند، بلکه به پیشرفت و توسعه سازمانی و حتی در مقیاس کلان، به رشد کشور نیز منجر می‌شود.»
رضوانی به تأثیر بازی‌ها و نقش‌پذیری‌های دوران کودکی اشاره کرده و می‌گوید:«همان‌طور که بازی‌هایی مانند خاله‌بازی یا مدیریت‌های کوچک در کودکان، به تقویت نقش‌پذیری جنسیتی کمک می‌کند، مشارکت در فعالیت‌های خیریه نیز چنین نقشی ایفا می‌کند. این کودکان در بزرگسالی بهتر می‌توانند مسئولیت‌های اجتماعی و شغلی خود را بپذیرند و در آن موفق عمل کنند.»