گروه ایرنا زندگی - تصور کنید در حال خواندن داستانی برای فرزندتان هستید؛ داستانی درباره یک قهرمان شجاع که تا آخرین لحظه برای باورهایش جنگید و در راه حق جان باخت. این داستان فقط یک قصه نیست، بلکه می‌تواند الهام‌بخش لحظاتی واقعی از زندگی فرزند شما باشد. کودکان همواره به دنبال الگوهایی هستند که بتوانند از آنها درس بگیرند؛ الگویی برای شجاعت، ایستادگی و حتی فداکاری. در دنیای امروز، داستان‌های مقاومت و شهادت رهبران حماس می‌تواند ابزاری مؤثر برای تقویت اراده، پایداری و مسئولیت‌پذیری کودکان باشد. اما چگونه می‌توان این داستان‌ها را به شکلی صحیح و مفید برای آنها بازگو کرد؟دکتر مریم صف‌آرا، روانشناس بالینی و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) به این سؤال پاسخ می‌دهد.
روایت‌های مقاومت؛ کلیدی برای تقویت اراده و هدفمندی کودکان
دکتر مریم صف‌آرا، روانشناس بالینی پیرامون اهمیت استفاده از داستان‌های مقاومت و شهادت رهبران حماس برای تقویت اراده و پایداری در کودکان، به نکات مهمی اشاره کرد. او با بیان اینکه یکی از آفت‌های تربیتی نسل جدید رفاه‌زدگی و دوری از مواجهه با سختی‌هاست، گفت: «والدین ناخواسته و بدون توجه به عواقب این رویکرد، تلاش می‌کنند تا فرزندانشان هرگز با مشکلات و چالش‌های زندگی مواجه نشوند. این امر باعث می‌شود کودکان هدفی روشن برای آینده یا حتی معنایی عمیق برای زندگی خود نداشته باشند.»
صف‌آرا ادامه داد: «کودکان به دلیل قدرت یادگیری بالایشان و نقش عمده این یادگیری در تحول شخصیت، می‌توانند از طریق مشاهده و الگوبرداری، مسیر رشد خود را با انگیزه بیشتری طی کنند. قرار دادن کودکان در معرض شناخت و درک از اسطوره‌هایی که در راه حقیقت از جان و آرمان‌های خود گذشتند، می‌تواند یک میانبر مؤثر در فرآیند تربیت باشد.»
او تأکید کرد که این روایت‌ها نه تنها از تلقین رفاه‌طلبی و زندگی بدون هدف جلوگیری می‌کند، بلکه مسیر زندگی هدفمند و آگاهانه را از همان ابتدا به کودکان نشان می‌دهد. به گفته این روانشناس، روایت‌های مربوط به شهدا و رهبران مقاومت به کودکان می‌آموزد که چگونه زندگی کنند و چگونه در برابر ناملایمات و سختی‌ها ایستادگی کنند. این نوع داستان‌ها از تیره شدن باورهای پاک و دریافت‌های ساده کودکان جلوگیری می‌کند و به آنها کمک می‌کند تا با هدفی روشن و روحیه‌ای مقاوم وارد زندگی شوند.
او تأکید کرد: «این روایت‌ها روشی متعالی در تربیت است که نه تنها برای کودکان الهام‌بخش است، بلکه آینده‌ای باارزش‌تر و معنادارتر را برایشان می‌سازد.»
صبر و تاب‌آوری؛ میراثی از رهبران مقاومت برای نسل آینده
صف‌آرا به اهمیت الگوبرداری کودکان از شخصیت رهبران مقاومت مانند یحیی سنوار پرداخت و به تأثیر این الگوها بر تقویت اراده و شجاعت در کودکان اشاره کرد. او گفت: «در دنیای امروز، کودکان کمتر با مفاهیمی چون صبر و تاب‌آوری درگیر هستند، چرا که به دلیل سبک زندگی رایج و شرایط آسان‌تری که در آن پرورش می‌یابند، فرصتی برای تجربه این ویژگی‌ها پیدا نمی‌کنند.»
او در ادامه توضیح داد که نه تنها کودکان در این زمینه دچار کمبود هستند، بلکه بسیاری از خانواده‌ها نیز نقشه راه و برنامه مشخصی برای نهادینه کردن این ویژگی‌های مهم تربیتی ندارند. صف‌آرا معتقد است که برای کودکان، مشاهده الگوهای عینی از صبر و تاب‌آوری، به آنها کمک می‌کند تا این مفاهیم را بهتر درک کنند و رفتارهای مشابهی از خود نشان دهند. به گفته او، شخصیت‌هایی مانند یحیی سنوار که با ایستادگی در برابر سختی‌ها و فشارها، ارزش‌های خود را حفظ کرده‌اند، می‌توانند نقش مهمی در تربیت کودکان ایفا کنند.
او افزود: «مهم‌ترین ویژگی‌هایی که باید از رهبران مقاومت به کودکان آموزش داده شود، صبر، تاب‌آوری و عدم تسلیم در برابر شکست‌های ظاهری است. این که کودکان یاد بگیرند نتیجه‌محور نباشند و به ارزش‌ها و آرمان‌هایشان پایبند بمانند، اهمیت فوق‌العاده‌ای در شکل‌گیری شخصیت آنها دارد.»
این استاد دانشگاه همچنین بر اهمیت "ترجیح مصلحت جمع بر منافع فردی" در آموزش کودکان تأکید کرد و گفت: «رفتارهایی مثل ایثار و ازخودگذشتگی که رهبران مقاومت نشان داده‌اند، می‌تواند به کودکان بیاموزد که چگونه در مواجهه با چالش‌های زندگی شخصی و اجتماعی، از منافع کوتاه‌مدت خود عبور کرده و به دنبال اهداف بلندمدت و معنادارتر باشند.»
او تصریح کرد: «با عینی‌سازی رفتارهای قهرمانان مقاومت، کودکان می‌توانند به تدریج مفاهیم بزرگی همچون شجاعت، صبر، ایثار و پایداری را در زندگی روزمره خود پیاده کنند و به افراد مقاوم و بااراده‌ای تبدیل شوند.»
صف‌آرا به بررسی تأثیر روایت داستان‌های مقاومت بر کودکان پرداخت و این پرسش را که آیا این داستان‌های مقاومت ممکن است باعث اضطراب یا ترس در کودکان شود، مورد تحلیل قرار داد. او با تأکید بر اینکه مقاومت و داستان‌های آن برخاسته از فطرت انسانی هستند، گفت: «ضعف و کاستی به ذات حیات‌بخش مقاومت راه ندارد. مقاومت به دلیل ریشه داشتن در اصول فطری انسان مانند عدالت، جلوگیری از ظلم و پایداری در برابر حقیقت، به خوبی در ذهن و جان افراد، حتی کودکان، جا می‌گیرد و هیچ خلل بیمارگونه‌ای همچون ترس یا اضطراب ایجاد نمی‌کند.»
این روانشناس توضیح داد که گرچه ممکن است این داستان‌ها حس غم، حسرت یا تأسف برای از دست دادن شخصیت‌های بزرگ و مقاوم را در کودکان ایجاد کند، اما این احساسات به معنای ترس یا اضطراب نیستند. او گفت: «این غم و حسرت مقدمه بیدار شدن حس وفاداری در کودکان است و آنها را به سوی تصمیم‌گیری برای پیروی از راه این قهرمانان سوق می‌دهد. همان‌طور که بزرگ‌ترها راه شهدا را ادامه می‌دهند، کودکان نیز با شنیدن این داستان‌ها به دنبال الگوبرداری از شخصیت‌های مقاوم هستند.»
او همچنین به اهمیت روایت‌گری جامع و دقیق اشاره کرد و گفت: «زمانی که داستان‌های مقاومت با تصویرسازی کامل و با توضیح آمال و تمنیات شهدا برای کودکان بازگو شود، می‌تواند الهام‌بخش باشد. کودکان نباید به طور تک‌بعدی به این شخصیت‌ها نگاه کنند. آنها باید درک کنند که رهبران مقاومت با وجود علاقه به زندگی، شهادت را به عنوان انتخابی ارزشمند پذیرفتند.»
صف‌آرا تأکید کرد: «روایت‌هایی که به کودکان نشان می‌دهد قهرمانان مقاومت با اشتیاق از زندگی خداحافظی کرده و با عشق به حقیقت شهادت را لبیک گفته‌اند، می‌تواند داستان‌های مقاومت را به شیوه‌ای مثبت و الهام‌بخش به آنها منتقل کند. مفاهیمی مانند «معامله سودمند» و «عاشق فارغ» می‌تواند این داستان‌ها را از یک قصه غصه‌دار به روایت‌هایی انگیزه‌بخش و الهام‌زا تبدیل کند.»
چگونه می‌توان مفاهیم مقاومت را به کودکان آموزش داد؟
صف‌آرا درباره چگونگی آموزش مفاهیم مقاومت و ایستادگی به کودکان توضیح داد که این مفاهیم باید به زبان ساده و قابل فهم برای کودکان ارائه شود. او تأکید کرد: «کودکان علاقه زیادی به شخصیت‌های داستانی دارند و بیش از اینکه علاقه‌مند به شنیدن داستان باشند، دوست دارند این داستان‌ها به شکل روایتی تصویری و شنیداری جذاب برایشان بیان شود.»
او با اشاره به اینکه کودکان هنوز در توانایی انتزاع و تفسیر مفاهیم پیچیده کامل نشده‌اند، گفت: «برای کودکان، استفاده از مثال‌های عینی و مصادیق مقاومت در زندگی روزمره بسیار مؤثر است. وقتی کودکان در تعاملات روزمره با مفاهیمی چون مقاومت و ایستادگی روبه‌رو می‌شوند، می‌توانند این رفتارها را با الگوها و اسطوره‌ها تطبیق دهند و از آنها پیروی کنند.»
صف‌آرا همچنین به راهکارهایی اشاره کرد که می‌تواند مفاهیم مقاومت را به شکلی مثبت و شاد به کودکان منتقل کند: «تبیین درست مفاهیم مانند انتقال زندگی از یک خانه به خانه‌ای دیگر، با تأکید بر نشاط، پیروزی و جاودانگی، به جای تفسیر مرگ و پایان، می‌تواند به کودکان کمک کند تا به جای ترس، احساس امید و شادمانی نسبت به این مفاهیم داشته باشند.»
او پیشنهاد کرد که استفاده از ابزارهای خلاقانه همچون نقاشی، فیلم، انیمیشن و داستان‌سرایی‌های تصویری می‌تواند به طور مؤثری این مفاهیم را به کودکان منتقل کند. صف‌آرا گفت: «ابزارهای خلاقانه به کودکان کمک می‌کند تا نه تنها مفاهیم مقاومت و اراده را بهتر درک کنند، بلکه با شخصیت‌ها و داستان‌های مربوط به آن ارتباط عمیق‌تری برقرار کنند.»