گروه ایرنا زندگی - در دنیای امروز که تکنولوژی و فضای مجازی همچون یک شمشیر دو لبه عمل می‌کنند، باورهای نادرست و خرافات دینی به شکلی بی‌سابقه در حال گسترش هستند. این پدیده که از جهاتی همچون ویروسی در میان مردم نفوذ کرده، توانسته است در کنار جریان‌های اطلاعاتی معتبر، با سرعتی سرسام‌آور در ذهن و قلب مردم رسوخ کند. به عنوان مثال، عدد ۱۳ در بسیاری از فرهنگ‌ها به‌عنوان عددی نحس و بدشگون شناخته می‌شود. برخی افراد از انجام فعالیت‌های مهم مانند سفر یا آغاز پروژه‌ها در روز ۱۳ام ماه یا حضور در اتاق‌هایی که عدد ۱۳ دارند، خودداری می‌کنند. این خرافه به حدی رایج است که در برخی ساختمان‌ها، طبقه ۱۳ وجود ندارد و به جای آن از شماره‌گذاری ۱۲A یا ۱۴ استفاده می‌شود. گرفتن ناخن در روزهای خاصی مانند شنبه نیز به عنوان عامل بدبختی شناخته شده و بسیاری از افراد از این کار پرهیز می‌کنند. نگاه کردن به گربه سیاه در بسیاری از فرهنگ‌ها به‌عنوان نشانه‌ای از بدشانسی و بدبختی در نظر گرفته می‌شود. این باور که دیدن گربه سیاه می‌تواند باعث رخ دادن اتفاقات ناگوار شود، از دوران‌های قدیم به جا مانده و هنوز هم در میان برخی مردم رواج دارد.
یکی دیگر از مصادیق این خرافات که همچنان به‌طور گسترده‌ای در میان برخی افراد رواج دارد، زدن درب مسجد در شب اول ماه ربیع‌الاول است؛ باوری که هیچ پایه و اساس دینی یا تاریخی ندارد و تنها با تکیه بر شایعات و باورهای نادرست به‌عنوان یک سنت، میان مردم منتقل شده است.
این گونه خرافات که اغلب به‌صورت دهان‌به‌دهان یا از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، نه تنها هیچ پایه علمی یا مذهبی ندارند، بلکه می‌توانند باعث انحرافات فکری و اعتقادی جدی شوند.
وقتی خرافات آرامش کاذب می‌آورد
تجربه افرادی که به خرافات اعتقاد دارند، معمولاً با احساسات مختلفی همراه است. بسیاری از این افراد گزارش می‌دهند که انجام این خرافات به آنها احساس آرامش و امنیت می‌دهد، زیرا باور دارند که با رعایت این رسوم، می‌توانند از بدشانسی و مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. برخی از آنها ممکن است تجربه‌هایی را نقل کنند که به نظرشان نشان‌دهنده تأثیر مثبت این خرافات بوده است، مثلاً بعد از انجام یک عمل خرافی مثل زدن درب مسجد در شب اول ماه ربیع‌الاول، احساس کرده‌اند که مشکلاتشان حل شده یا خوش‌شانسی به سراغشان آمده است.
با این حال، این افراد گاهی با تناقضاتی هم مواجه می‌شوند؛ مثلاً وقتی که با وجود انجام این خرافات، باز هم مشکلات یا بدشانسی‌هایی برایشان رخ می‌دهد، ممکن است دچار شک و تردید شوند یا به دنبال دلایلی برای توجیه این ناکامی‌ها باشند. فاطمه، خانم خانه‌دار ۵۵ ساله، یکی از افرادی است که تجربه چنین خرافاتی را داشته؛ او می‌گوید:
«هر سال در شب اول ماه ربیع‌الاول با خانواده‌ام به مسجد می‌روم و درب آن را می‌زنم. این کار برای من همیشه به معنای درخواست برکت و رحمت از خداوند بوده و احساس می‌کردم که این عمل می‌تواند مشکلات زندگی‌ام را کاهش دهد. یکی از سال‌ها، بعد از انجام این مراسم، به طرز عجیبی مشکلات مالی‌ام حل شد و کمک مالی بزرگی دریافت کردم. این تجربه باعث شد که به این خرافات بیشتر اعتقاد پیدا کنم و هر سال به‌طور مرتب این عمل را انجام دهم. اما چند سال پیش، با وجود این‌که طبق سنت به مسجد رفتم و درب را زدم، وضعیت مالی و خانوادگی‌ام بدتر شد. این مشکلات جدید باعث شد که دچار نگرانی و تردید شوم. وقتی با این مشکلات مواجه شدم، به چند مشاور دینی مراجعه کردم تا دلیل آنها را بفهمم و راهکارهایی برای مواجهه با آنها پیدا کنم. آنها به من توضیح دادند که این مسائل ممکن است بخشی از آزمون‌های زندگی باشد و نباید صرفاً به خرافات متکی بود. این توصیه‌ها موجب شد تا بار دیگر به باورهایم بازنگری کنم و به دنبال روش‌های جدیدی برای مدیریت مشکلات و افزایش آگاهی دینی‌ام باشم.»
این تجربه نشان می‌دهد که اعتقاد به خرافات می‌تواند تأثیرات عمیق و متنوعی بر روان و رفتار فردی داشته باشد. فاطمه با وجود این‌که تجربه مثبتی از این خرافات داشته، در مواجهه با مشکلات بعدی دچار تردید و چالش شد و این تجارب نشان‌دهنده تأثیرات پیچیده‌ای است که باورهای خرافی می‌توانند بر زندگی فرد بگذارند.
بررسی علل رواج خرافات دینی و راهکارهای مقابله با آن
در گفت‌گویی که با دکتر طاهره همیز، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه دین و روانشناسی، انجام شد، او درباره رواج خرافات دینی در جامعه و علل آن به تفصیل صحبت کرد. دکتر همیز معتقد است که خرافات دینی مانند زدن درب مسجد در شب اول ماه ربیع‌الاول، به دلیل نیاز مردم به رفع مشکلات و تمایل آنها به یافتن راه‌حل‌های سریع و ساده، رواج پیدا کرده‌اند. او توضیح داد که افراد به دلیل عدم آگاهی و همچنین عدم استفاده از روش‌های صحیح دینی، به دنبال راه‌هایی می‌روند که نه تنها از نظر عقلانی صحیح نیست، بلکه با آموزه‌های دینی نیز تناقض دارد.
همیز اشاره کرد که در آموزه‌های دینی مانند نماز، راه‌های زیادی برای رفع مشکلات و مستجاب شدن دعاها وجود دارد، اما مردم به جای استفاده از این روش‌ها، به خرافات و باورهای نادرست روی می‌آورند. به عنوان مثال، او به حدیثی از امام باقر علیه‌السلام اشاره کرد که پس از هر نماز واجب، دعای فرد مستجاب می‌شود و خداوند دست بنده‌اش را خالی برنمی‌گرداند. اما با وجود این تعالیم روشن، مردم به سمت راه‌هایی می‌روند که عقلانی و صحیح نیست.
همیز همچنین به آیاتی از قرآن اشاره کرد که نشان می‌دهد برخی افراد به دلیل وجود بیماری در قلبشان، به دنبال کارهایی می‌روند که خداوند آنها را منع کرده است. این پژوهشگر دینی افزود که این افراد به جای مراجعه به قرآن و راه‌های الهی، به سراغ سحر و جادو و خرافات می‌روند، در حالی که قرآن به صراحت بیان می‌کند که این روش‌ها بی‌فایده است و اجنه و موجودات غیبی نمی‌توانند در مشکلات انسان‌ها گره‌گشایی کنند.
در نهایت، همیز تأکید کرد که مردم باید به قرآن و تعالیم صحیح دینی مراجعه کنند و از راه‌های نادرست و خرافات دوری کنند. این استاد دانشگاه بر اهمیت آگاهی‌بخشی به جامعه در این زمینه تأکید کرد و گفت که باید تلاش کنیم تا مردم به راه‌های صحیح و عقلانی برای حل مشکلات خود هدایت شوند.
استغفار و خرافات؛ دو راه متفاوت برای رسیدن به آرامش
همیز درباره راهکارهای مقابله با خرافات دینی و افزایش آگاهی مردم در مورد باورهای صحیح دینی گفت که مردم به دنبال رفع مشکلات خود هستند و به همین دلیل به هر روشی که به نظرشان می‌تواند کمک کند، متوسل می‌شوند. اما نکته مهم این است که این روش‌ها باید صحیح و مبتنی بر آموزه‌های دینی باشند.
او به آیه ۵۲ سوره هود اشاره کرد و گفت که قرآن به وضوح بیان می‌کند که استغفار درهای رحمت الهی را به روی انسان باز می‌کند. همیز توضیح داد که استغفار یکی از کلیدهای اصلی رفع مشکلات است که قرآن بارها به آن اشاره کرده است. این استاد دانشگاه همچنین به داستانی از تفسیر قرآن آیت‌الله مکارم شیرازی اشاره کرد که در آن امام علی علیه‌السلام به افراد مختلف برای حل مشکلاتشان توصیه به استغفار می‌کنند. این داستان نشان‌دهنده اهمیت و کارآمدی استغفار در حل مشکلات زندگی است.
همیز ادامه داد که اگر مردم راه‌های صحیح را ندانند، به ناچار به روش‌های نادرست و خرافی روی می‌آورند. برای جلوگیری از این امر، آموزش و ترویج راه‌های صحیح و دینی ضروری است. ایشان تأکید کرد که باید مردم را با آموزه‌های قرآنی و احادیث آشنا کرد و به آنها نشان داد که چگونه می‌توانند از طریق دعا، استغفار و توکل به خدا، مشکلات خود را حل کنند.
در پایان، همیز به اهمیت علم و دانش در دین اشاره کرد و گفت که قرآن کسانی را که دارای علم هستند، مورد تکریم قرار می‌دهد و از جهل و نادانی شدیداً بیزار است. جهل می‌تواند افراد را به سمت روش‌های نادرست و خرافی سوق دهد. به عنوان مثال، او به مسأله شکستن تخم‌مرغ برای رفع چشم زخم اشاره کرد و گفت که این عمل نه تنها بی‌فایده است، بلکه اسراف و حرام نیز محسوب می‌شود. این پژوهشگر دینی تأکید کرد که باید مردم را از این‌گونه رفتارهای نادرست دور کرد و به آنها آموزش داد که چگونه با پیروی از دستورات الهی، از بلاها و مشکلات در امان بمانند.