گروه ایرنا زندگی - تحمل غم از دست دادن یکی از عزیزان همیشه دشوار است، اما از دست دادن کسی به دلیل خودکشی، می‌تواند اثرات روحی شدیدی بر اعضای خانواده فرد وارد کند. چنانچه علاوه بر تمام احساساتی که هرکسی در مورد مرگ یکی از عزیزانش احساس می‌کند، وقتی مرگ براثر خودکشی است، احساسات دیگری مانند احساس گناه، خشم، عصبانیت، گیجی، بی‌آبرویی و... بر اعضای خانواده غالب می‌شود.
وقتی فردی می‌میرد، ازنظر اجتماعی، دیگران عموماً همدلی و همدردی می‌کنند، اما وقتی فردی با خودکشی می‌میرد، مردم اغلب با عزیزان فردی که خودکشی کرده رفتار متفاوتی دارند.
در ادامه، دکتر فرامرز ذاکری، روان‌پزشک و روان‌درمانگر در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنازندگی به بررسی عواقب و اثرات منفی خودکشی بر روی فرد و اعضای خانواده می‌پردازد.
افراد قبل از اقدام به خودکشی به عواقب بعدازآن فکر نمی‌کنند
ذاکری با اشاره به اینکه افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند اغلب به عواقب بعدازآن فکر نمی‌کنند، می‌گوید: «خودکشی یک نوع آسیبی است که فرد به دلیل خشم درونی به خود وارد می‌کند. همچنین دلیل خودکشی می‌تواند مربوط به برخی مسائل دیگر باشد، مثل نارضایتی از عملکرد فردی و گاهی اوقات خشم و ناراحتی از فرد دیگر.»
او ادامه می‌دهد: «زمانی که فرد توانایی ابراز کردن خشم خود را ندارد، آن خشم را روی خودش خالی می‌کند که این امر ممکن است تبدیل به افسردگی، اضطراب، بی‌برنامگی و خودکشی شود.»
این روان‌درمانگر با اشاره به علت‌های مختلف خودکشی می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین علت‌های خودکشی، وجود اختلالات روانی است که به‌صورت آشکار یا پنهان ظاهر می‌شود. گاهی اختلالات آن‌قدر شدید است که فرد قادر به کنترل آن‌ها نیست و به همین دلیل برای فرار از مشکلات دست به خودکشی می‌زند. متأسفانه امروزه مشکلات مالی تأثیر زیادی در اقدام به خودکشی دارد؛ چنانچه گاهی با مراجعینی مواجه می‌شویم که به خاطر مشکلات مالی یا ورشکستگی دست به خودکشی زده‌اند.»
او اظهار می‌کند: «گاهی اوقات افراد به خاطر جلب‌توجه یا کمک طلبی نیز اقدام به خودکشی می‌کنند. همچنین سرکوب شدن هیجانات، تنش‌های روزمره، پریشانی، اضطراب، اختلاف‌های بین فردی و زناشویی گاهی اوقات می‌تواند از دلایل دیگر خودکشی در افراد باشد.»
خودکشی لکه ننگی که در زندگی آینده فرد و خانواده تأثیر می‌گذارد
ذاکری خودکشی را لکه ننگی برای فرد و خانواده او می‌داند و می‌گوید: «ما در یک کشور اسلامی زندگی می‌کنیم و در کشور ما، خودکشی یک لکه‌ی ننگی است که باعث بدنامی فرد و حتی خانواده می‌شود. خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب‌نشینی از نیل به‌غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی است، به همین جهت این عمل در دین اسلام حرام است و بر اساس روایات، به‌واسطه این عمل شقاوت ابدی و بی‌پایانی نصیب فرد خواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «خودکشی مثل لکه ننگی، دیدگاه اطرافیان نسبت به فرد و خانواده‌اش را تغییر می‌دهد و حتی ممکن است جایگاه اجتماعی فرد را در معرض خطر و تهدید قرار دهد. همچنین اقدام به خودکشی اغلب باعث سرکوفت برای فرزند یا والدین می‌شود مثلاً اگر فرزند یک خانواده‌ای خودکشی کرده باشد، ممکن است اطرافیان، پدر و مادر را در معرض اتهام قرار داده و آن‌ها را به تربیت ناشایست متهم کنند یا ممکن است برچسب‌های دیگری به آن فرد یا خانواده‌اش زده شود.»
این روان‌پزشک در رابطه با تأثیر خودکشی ناموفق بر فرد و خانواده می‌گوید: «خودکشی ناموفق هم به‌مراتب می‌تواند تأثیر منفی در دیدگاه اطرافیان نسبت به فرد و خانواده ایجاد کند؛ به‌طوری‌که ممکن است نگاه اطرافیان به فرد این‌گونه باشد که او توانایی حل مشکلاتش را ندارد، دارای مشکلات روحی-روانی است و ضعف در تصمیم‌گیری دارد؛ حتی چنین فردی با ورود به موقعیت‌های اجتماعی ممکن است دچار انزوا شود و دوباره اقدام به خودکشی کند. افرادی که خودکشی ناموفقی را پشت سر می‌گذارند اغلب در مسائل شغلی، ازدواج، تحصیل، ارتباط خانوادگی و... دچار مشکل می‌شوند.»
تهدید به خودکشی برای اثبات علاقه نشانه دوست داشتن نیست
به گفته ذاکری، اینکه برخی افراد برای ازدواج و اثبات علاقه به‌طرف مقابلشان تهدید به خودکشی می‌کنند، نمی‌تواند نشانه دوست داشتن باشد. متأسفانه این موضوع برای دختر و پسرهای امروزی دردسرساز شده و باید جدی گرفته شود. اقدام به خودکشی یک رفتار کاملاً هیجانی است و چنانچه فردی اقدام به این کار کند، باید ریشه آن شناسایی شود.
ذاکری در خصوص ازدواج با افرادی که با شنیدن جواب منفی تهدید به خودکشی می‌کنند، می‌گوید: «بهتر است با این افراد ازدواج انجام نشود. من به جوان‌ها توصیه می‌کنم که ازدواج را از روی آگاهی انجام دهند و عجولانه و احساسی تصمیم نگیرند. این موضوع را در نظر داشته باشید که انسان تا زمانی که خودش را دوست نداشته باشد، نمی‌تواند مدعی دوست داشتن فرد دیگری شود؛ بنابراین، وقتی فردی اقدام به خودکشی می‌کند، این‌یک نقطه‌ضعف در شخصیت آن فرد است که حتماً نیاز دارد که یک روان‌درمانی درباره آن فرد اتفاق بیفتد.»
او تأکید می‌کند: «اگر رفتارهای غیرمتعارف و خلاف عرف از طرف مقابلتان دیدید، بیشتر فکر کنید تا بتوانید تصمیم درستی بگیرید. از روی دلسوزی و ترحم حاضر به ازدواج با فرد مقابلتان نشوید. بهتر این است که تحمل و صبر داشته باشید و یک‌زمان مشخصی را زیر نظر روانشناس به شناخت یکدیگر اختصاص دهید.»
ازدواج با فردی که دست به خودکشی زده، عواقب دارد
ذاکری می‌گوید چنانچه فردی از روی ترحم، دلسوزی یا عاشق‌پیشگی حاضر به ازدواج با فردی شود که دست به خودکشی زده، باید منتظر عواقب هشداردهنده آن در زندگی مشترک نیز باشد: «هر رفتاری نشانه دوست داشتن نیست. فردی که به دلیل ایجاد مشکلات در زندگی یا برای دستیابی به خواسته‌های خود اقدام به خودکشی می‌کند، قطعاً نمی‌تواند با شما مهربان باشد.»
او ادامه می‌دهد: «در صورت ازدواج با چنین فردی ممکن است شاهد حرف‌های ناامیدکننده باشید، مثل‌اینکه از این دنیا خسته شدم، خوش به حال فلانی که مُرد و از این قبیل چیزها. همچنین ممکن است فرد به‌واسطه کوچک‌ترین مشکلی در زندگی مشترک دست به خودکشی بزند تا بتواند به آن چیزی که می‌خواهد دست یابد.»
ازدواجِ بد می‌تواند باعث ایجاد افکار خودکشی شود
ذاکری می‌گوید: «باید توجه داشت ازدواج تنها با افرادی که دچار افکار خودکشی شده‌اند یا دست به خودکشی زده‌اند، هشداردهنده نیست بلکه گاهی یک ازدواجِ بد و نافرجام نیز می‌تواند عاملی برای ایجاد افکار خودکشی در افراد شود.»
او تأکید می‌کند: «معمولاً افرادی که از ازدواجشان ناراضی هستند، مرگ را به طلاق ترجیح می‌دهند و همین مسئله گاهی منجر به ایجاد افکار خودکشی در افراد می‌شود؛ به همین دلیل توصیه می‌شود که قبل از ازدواج با کمک یک مشاوره خبره، به شناخت درست از طرف مقابل دست پیدا کنید.»
خواستگارتان را در جریان خودکشی ناموفق خود قرار دهید
ذاکری می‌گوید: «فردی که قبلاً خودکشی ناموفق داشته لازم است حتماً خواستگارش را در جریان این مسئله قرار دهد اما ازآنجایی‌که خیلی از افراد این مسئله مهم را از طرف مقابلشان پنهان می‌کنند لازم است که دختر و پسر با دقت بیشتری مراحل خواستگاری را سپری کنند.»
این روان‌پزشک برای کسب اطلاع از اینکه طرف مقابل دچار افکار خودکشی شده یا خودکشی ناموفقی داشته یا خیر، توصیه می‌کند: «پیش از ازدواج یکدیگر را به‌خوبی بشناسید تا بتوانید انتخابی آگاهانه داشته باشید. صحبت‌های قبل از ازدواج و پاسخ به سؤالات مطرح‌شده از سوی هرکدام می‌تواند اطلاعات خوب و کافی را در اختیار طرفین ازدواج قرار دهد. شما همچنین با برخی سؤالات می‌توانید به دیدگاه فرد در رابطه با خودکشی دست پیدا کنید؛ سؤالاتی مثل‌اینکه چقدر به اعتقادات دینی و مذهبی پایبند هستید؟، در چه صورتی دچار ناامیدی و یأس می‌شوید؟، اگر ناامید شوید یا مشکلی در زندگی برایتان پیش بیایید چه اقدامی انجام می‌دهید؟، آیا تابه‌حال شده به خاطر مشکلی دچار افکار خودکشی شوید؟ و...»
وقتی شریک زندگی شما تهدید به خودکشی می‌کند
ذاکری در رابطه با زوجینی که تهدید به خودکشی می‌کنند یا دچار افکار خودکشی می‌شوند، می‌گوید: «در قدم اول، پیشنهاد من این است که حتماً از یک روان‌پزشک یا روانشناس که در این زمینه تخصص دارد، کمک بگیرید. در قدم بعدی، نقش شما به عنوان همسر در منصرف کردن طرف مقابلتان بسیار مهم است.»
او ادامه می‌دهد: «چنانچه همسرتان دچار افکار خودکشی شد یا حتی تهدید به خودکشی کرد، حتماً در یک‌زمان و مکان مناسب درباره احساساتتان با او صحبت کنید. بسیاری از افرادی که دچار افکار خودکشی شدند، با شنیدن احساسات اطرافیانشان از این افکار رهایی پیدا کردند یا از اقدام به خودکشی منصرف شدند. مثلاً ما مراجعینی داریم که می‌گویند در لحظه خودکشی وقتی به یاد مادر، پدر و فرزندانشان افتادند که با این کار چه آسیب‌های روحی به آن‌ها می‌زنند، از اقدام به خودکشی منصرف شدند.»