تخت سلیمان یک مکان باستان شناسی است که در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان تکاب در استان آذربایجان غربی واقع شده است. این منطقه حدود ۱۲۴ هزار متر مربع مساحت دارد و در سال ۱۳۸۱ به عنوان میراث فرهنگی ملموس ایرانی توسط یونسکو ثبت شده است. این مجموعه تاریخی- فرهنگی خبر از سکونت انسان از هزاره اول قبل از میلاد می‌دهد. در دوره‌های مختلف تاریخی، مادها، اشکانیان، ساسانیان و مغول‌ها در این منطقه سکونت داشته‌اند. به گفته برخی مورخان، تخت سلیمان زادگاه زرتشت است.
در کل منطقه، یک سکوی مستحکم گرد با ارتفاع حدود ۶۰ متر بالاتر از دشت‌های اطراف ساخته شده است که بر روی آن معبد آناهیتا و یک آتشکده زرتشتی و یک دریاچه وجود دارد.
آذرگُشنَسپ؛ مهم‌ترین آتشکده ساسانیان
گفته می‌شود که آتشکده آذرگُشنَسپ سومین آتشکده مهم برای ایرانیان در دوران ساسانی و در قرن‌های پیش از فتح اعراب از مهم‌ترین مراکز دینی‌مذهبی ساسانیان بوده است بوده است که آتش آن را هفتصد سال روشن نگهداشته بودند. این آتشکده به طبقه جنگجویان و سپاهیان و شاهان اختصاص داشته‌است و تنها خانواده سلطنتی و فرماندهان نظامی حق عبادت در آنجا را داشته‌اند.
کوه یا تخت بلقیس
کوه بلقیس در ۸ کیلومتری شمال شرقی تخت سلیمان با دو قله با ارتفاع بیش از ۳ هزار متر قرار دارد. ارگ و استحکامات تاج و تخت بلقیس در قله جنوبی واقع شده است. استحکامات دارای برج دیدبانی مشرف به منطقه است. بر روی کوه می‌توان از منظره زیبای دریاچه‌ای که بین دو قله ایجاد شده لذت ببرد.
زندان سلیمان یا قربانگاه ساسانیان
زندان سلیمان تپه مخروطی است که در ۳ کیلومتری غرب تخت سلیمان با ارتفاع حدود ۱۰۰ متر بالاتر از دشت‌های اطراف با واقع شده است. در قله این تپه، گودالی به عمق ۸۰ متر و قطر ۶۰ متر وجود دارد که به احتمال زیاد در دو هزار سال پیش از آب پر شده است. علت چنین نامگذاری افسانه محلی است که می‌گوید اینجا مکانی است که در آن سلیمان، شیاطین نافرمان را زندانی کرده است. اما روایت‌های واقعی‌تر از قربانی دادن پادشاهان در دوران ساسانی خبر می‌دهد. گفته می‌شود درون گودال و فضای زندان پر از گاز گوگرد است که روایت دوم را تقویت می‌کند.
معبد آناهیتا؛ نگهبان آب و جواهرات
در شمال شرقی دریاچه، معبدی منتسب به آناهیتا، الهه آب واقع شده است. مردمان در گذشته از این معبد برای ستایش آب استفاده می‌کردند. در اسناد تاریخی آمده است که مردم در زمان جنگ و حمله دشمنان، اشیا گرانبها و ارزشمند خود را درون دریاچه می‌انداختند و معتقد بودند آناهیتا از آنها در برابر دشمنان محافظت می‌کند. دریاچه‌ای که به گنجینه‌ای ثروت تبدیل شده است.
دریاچه پیوندخورده با راز و رمزها
هزاران سال پیش این فقط یک دریاچه بهاری بود که با آمدن تابستان از میان می‌رفت اما با گذشت سال‌ها، رسوبات حاصل از آب دریاچه، دیواری را در اطراف لبه بیرونی برافراشته است و نتیجه آن ایجاد دریاچه‌ای به عمق ۶۰ متر شده که امروز می‌توان دید. دریاچه فیروزه ای رنگ تخت سلیمان در واقع یک چشمه جوشان به نام چشمه آرتزین است که آب خود را از اعماق زمین تامین می‌کند.
افسانه‌های بسیاری در مورد این دریاچه وجود دارد. گفته می‌شود درون دریاچه گنجینه‌ای عظیم از جواهرات و اشیای ارزشمند است. در برخی روایات آمده است که پیشینیان دریاچه را متعلق به آناهیتا می‌دانستند و نذورات خود را درون آن می‌انداختند. احتمالا دورترین اتفاقی که به وجود اشیای قیمتی اشاره دارد به سلسله هخامنشی و دوران کوروش کبیر باز می‌گردد. می‌گویند پس از غلبه بر پادشاه لیدیه، اولین پادشاهی که ضرب سکه را رواج داد، اموال بسیاری بدست آمد و هنگام بازگشت به ایران، خزانه اشیای قیمتی‌اش را به عنوان نذر در آب مقدس دریاچه انداخت. برخی دیگر، دریاچه را مخزن امنی در مقابل دشمن می‌دانستند و معتقد بودند گذشتگان در جنگ‌ها و حملات، اشیا گرانبهای خود را برای محافظت در مقابل دشمن، درون آب می‌انداخته‌اند. روایت دیگری نیز از وجود انگشتر حضرت سلیمان درون دریاچه خبر می‌دهد. بر این اساس، می‌گویند حضرت سلیمان این منطقه را با قدرت جادویی که انگشتر به او می‌داده ساخته است و حالا انگشتر درون دریاچه است. برخی افراد نیز تخت سلیمان را محل نگهداری گرال می‌دانند. گرال جام مقدس مسیح است که در آخرین شب قبل از مرگش از آن می‌نوشد. اگرچه همه این افسانه‌ها در مورد این دریاچه مرموز گفته می‌شود اما تا امروز هیچ اثری از این آثار به دست نیامده است.