گروه ایرنا زندگی- جنگ و درگیری های مسلحانه خسارات قابل توجهی به زندگی انسان وارد می کند و یکی از علل اصلی ناتوانی در سراسر جهان به شمار می‌آید. علاوه بر کسانی که در نتیجه مستقیم درگیری های خشونت آمیز صدمه دیده و کشته می شوند، تعداد زیادی از مردم تحت تأثیر منفی اخبارگسترده جنگ قرار گرفته و سلامت آنها آسیب می‌بیند. در این بین کودکان به دلیل آسیب‌پذیرتر بودن آسیب بیشتری می‌بینند و حق امنیت آنها نقض می‌شود. در این خصوص با محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان به گفتگو پرداختیم.
حق بر امنیت کودکان رکنی برای تامین آینده نسل موفق
محمدمهدی سیدناصری حق بر امنیت کودکان را یکی از ارکان اصلی تامین کننده نسل موفق آینده دانست و گفت: وظیفه تامین حق امنیت کودکان بر عهده دولت‌ها است. برقراری این حق غالبا با تهدیداتی مانند ؛ جنگ، ناتوانی کودکان، مشکلات اقتصادی، فقر فرهنگی و رسانه‌ها و فضای مجازی و ... رو برو است که آن را نقض می‌نماید. امنیت در معنای حقوقی به معنی فقدان خطر نسبت به جان، مال، عرض و حقوق آحاد مردم در جامعه است. امنیت از دیگر مؤلفه‌های حق بر سلامت کودک در بستر رسانه‌ها و فضای مجازی است.
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان مهمترین موارد تهدید کننده‌ی امنیت کودکان در برابر رسانه‌ها و فضای مجازی را قرار گرفتن آنها در معرض خشونت‌های مجازی دانست و گفت: در معرض این خشونت قرار گرفتن‌ها ضمن این‌که سلامت روان کودکان را به شدت تهدید می‌کند، امکان بهره‌مندی آنها از این فضا را محدود می‌کند. دنیای امروز، دنیای احاطه‌ی رسانه‌ها و خبرهاست. حالا فرقی ندارد کجای دنیا باشیم، هر خبری از دورترین جای دنیا در سریع‌ترین زمان ممکن از روزنه‌های مختلف راهش را به خانه‌های ما باز می‌کند. در چند سال اخیر و به‌خصوص پس از شیوع ویروس کرونا و وقوع انواع مصیبت‌های جمعی مثل جنگ‌ها و کشته شدن افراد بی‌گناه، بیشتر خبرها از رویدادهای ناگوار گزارش می‌دهند. مسئله‌ای که در این بین شاید چندان مورد بررسی قرار نگرفته، تاثیر هجوم این اخبار بر ذهن و روان تاثیرپذیر کودکان و نقض شدن حق بر سلامت روان کودکان است.
تاثیر اخبار بد بر کودکان
وی ادامه داد: تأثیر اخبار بد بر کودکان می‌تواند بسیار عمیق و آسیب‌زننده باشد. با این حال، با استفاده از راهکارهای مناسب، والدین می‌توانند به کاهش تأثیرات منفی این اخبار و پیشگیری از اضطراب کودکان کمک کنند. کنترل اخبار، ایجاد فضای گفت‌وگو و آرامش، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، و ایجاد محیط امن و حمایتی از جمله روش‌هایی هستند که می‌توانند به حفظ سلامت روان کودکان کمک کنند.
این فعال حقوق کودکان با اشاره به وضعیت جهان در دو سال گذشته و اخبار منتشره در این مدت اظهار داشت: اخبار جنگ و درگیری‌های مسلحانه به‌ویژه در اوکراین و سودان و به‌خصوص غزه، به‌طور مداوم از رسانه‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود. این اخبار نه تنها بر بزرگ‌ترها تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند بر روان کودکان نیز اثرات منفی داشته باشد. تأثیر اخبار جنگ بر کودکان موضوعی است که به‌ویژه برای والدین اهمیت زیادی دارد. اخبار جنگ و خشونت می‌تواند به‌طور جدی بر سلامت روان کودکان تأثیر بگذارد. کودکان به‌دلیل عدم توانایی در درک کامل و مدیریت هیجانات خود، ممکن است دچار استرس جنگ و اضطراب‌های طولانی‌مدت شوند.
سید ناصری برخی از تأثیرات روانی اخبار جنگ بر کودکان را شامل موارد زیر دانست؛ افزایش اضطراب و ترس:کودکان ممکن است به دلیل شنیدن اخبار جنگ، احساس ترس و نگرانی کنند و دائماً نگران امنیت خانواده و خودشان باشند.
مشکلات خواب: اخبار و تصاویر خشونت‌آمیز ممکن است باعث بی‌خوابی یا کابوس‌های شبانه در کودکان شود.
تغییرات رفتاری: کودکان ممکن است به‌طور ناگهانی دچار تغییرات رفتاری شوند، مانند پرخاشگری یا انزوا.
رسانه ابزاری برای احقاق حق امنیت کودکان
این مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در خصوص نقش رسانه‌ها در احقاق حق امنیت کودکان گفت:رسانه‌ها و فضای مجازی به دلیل قابلیت‌ها و ظرفیت‌های متفاوت در ایجاد امکان برقراری ارتباط و دسترسی سریع و آسان و بدون محدودیت به اطلاعات متنوع می‌تواند به‌عنوان امکانی جهت ارتقای سطح حقوق کودکان و ابزاری برای تحقق و صیانت از این حقوق تلقی شود. از جمله این حقوق، حق بر سلامت و به صورت خاص سلامت‌روان از جلوه‌های بارز حقوق اساسی کودکان است که زمینه ساز رشد و توانمندسازی آنان نیز می‌باشد.
سلامت روان حقی است که با دیگر حقوق کودک از جمله حق بر بازی، حریم شخصی، امنیت و... رابطه تنگاتنگی دارد، به صورتی که بدون آنان امکان ظهور نمی‌یابد. با توجه به این امر و قابلیت‌های فضای مجازی در ارائه خدمات متنوع مرتبط با این حقوق، پرداختن به آثار مثبت فضای مجازی اهمیت می‌یابد. در عین حال به دلیل وابستگی به رسانه‌ها و فضای مجازی به بستر جامعه و عرف حاکم، ایدئولوژی سیاسی حاکم، تجارت و.... این امکان وجود دارد که مخاطرات و آسیب‌های بی‌شماری در کنار فرصت‌های متنوع در انتظار کودکان باشد.
کنترل بر میزان دسترسی کودکان بر اخبار جنگ
سید ناصری کنترل بر میزان دسترسی کودکان به اخبار جنگ را یکی از بنیادی‌ترین و اساسی‌ترین اقدامات جهت کاهش اثرات منفی اخبار جنگ دانست و گفت: کودکان به دلیل حساسیت بالای روانی و نداشتن توانایی کافی برای پردازش اطلاعات پیچیده، ممکن است با مشاهده یا شنیدن اخبار خشونت‌آمیز دچار ترس و اضطراب شوند. والدین باید نکات زیر را در نظر بگیرند؛
- محدودیت زمانی؛ باید زمان تماشای تلویزیون و استفاده از رسانه‌ها را برای کودکان محدود کنید. بهتر است کودکان در ساعات مشخصی از روز به اخبار دسترسی داشته باشند و این زمان‌ها در طول روز پراکنده نباشد. این امر به کاهش میزان استرس جنگ کمک می‌کند.
- نظارت بر محتوای رسانه‌ای؛ مهم است که والدین بر محتوایی که کودکان مشاهده میکنند، نظارت داشته باشند. این شامل تلویزیون، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و حتی مکالمات خانوادگی درباره اخبار جنگ می‌شود. والدین باید سعی کنند اخبار را در زمان‌هایی که کودکان در خانه نیستند یا در فعالیت‌های دیگر مشغولند، دنبال کنند.
- فیلتر کردن منابع خبری؛ استفاده از منابع خبری مناسب برای سن کودک و فیلتر نمودن اخبار ناخواسته از طریق اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای مناسب می‌تواند مفید باشد. برخی از نرم‌افزارها می‌توانند محتوای خشن را مسدود کنند و این موضوع به حفاظت از کودکان در برابر اخبار خشونت‌آمیز کمک می‌کند.
شاید برایتان سوال پیش بیاید که کودک مورد بحث ما کیست؟ لازم به یادآوریست که منظور از کودک در این نوشتار به استناد اکثر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است. مطابق با کنوانسیون حقوق کودک که در ماده‌ی ۱ خود به این موضوع اشاره می‌کند که؛ از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک، افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر این‌که طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود. سوال بسیار پرتکراری که از من همواره پرسیده می‌شه این هست که چگونه می‌توانم میزان دسترسی کودکان به اخبار جنگ را کاهش دهم؟ در پاسخ باید گفت محدود کردن زمان تماشای اخبار و نظارت بر محتوای رسانه‌ای که کودکان به آن دسترسی دارند، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
خانواده مهمترین سپر دفاعی کودک
وی در پایان خاطر نشان کرد که خانواده مهمترین سپر دفاعی در مقابل نقض حقوق کودکان در عصر کنونی است. یادمان باشد که آینده را انسان‌هایی می‌سازند که «امروز» کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان احترام گذاشته شود. صیانت از مصالح عالیه کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهدافِ خاص نظام حقوق بین‌الملل کودکان در عصر دیجیتال است.
کودکان خالق زیباترین احساس‌ها و عشق‌ها، برکت زندگی و سرمایه‌های آینده‌ی جامعه به شمار می‌روند. آنها برای رشد و بالندگی خود، نیازمند حقوقی هستند که باید همگان در نظر بگیرند، کودک به‌عنوان یک انسان، دارای حقوق اساسی و مشترک با سایر انسان‌ها است. حقوقی که از آن ها به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود، حقوقی همچون؛ حق بر امنیت، حق بر حفاظت، حق بر آموزش، حق بر شنیده شدن، حق بر داشتن غذا، حق بر زیستن، حق بر آشامیدن آب سالم، حق بر بازی و تفریح، حق آزادی بیان، حق برخورداری از صلح. کودکان آسیب‌پذیرترین گروه در هر جامعه‌ای هستند، بنابراین نباید از نیازهای آنها به سادگی عبور کرد.