گروه ایرنا زندگی- رواج کلاهبرداری از نوع پانزی بخصوص در بازار ارز دیجیتال با وعده‌های کسب درآمد و سرمایه‌گذاری دیجیتال موجب شده است تا ما این نیاز را حس کنیم که شما را با این نوع کلاهبرداری آشنا کرده و تفاوت آن را با شرکت‌های هرمی بازگو کنیم. بدین منظور با دکتر ابوالفضل جعفری، وکیل و حقوقدان در این خصوص به گفتگو نشستیم.
کلاهبرداری پانزی چیست؟
دکتر ابوالفضل جعفری در توضیح کلاهبرداری پانزی گفت: «کلاهبرداری پانزی یکی از انواع کلاهبرداری‌های مالی است که افراد سودجو سرمایه‌گذاران را با وعده سود یا بازده بالا فریب می‌دهد، اما به جای ایجاد سود مشروع، از سرمایه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌کنند. اساس این طرح بر پایه فریب بنا شده و این داستان دروغی هنگامیکه دیگر سرمایه‌گذار جدیدی برای پرداخت سود به سرمایه‌گذار قبلی وجود ندارد، پایان می‌یابد و سرمایه‌گذاران را درگیر ضررهای مالی قابل توجهی می‌کند.»
وی افزود: «این طرح علاوه بر اینکه موجب از دست رفتن پس‌انداز سرمایه‌گذاران خرد می‌شود، به اعتماد کلی مردم به بازارهای مالی نیز ضربه وارد می‌کند. پانزی فقط منحصر به کلاهبرداری ارز دیجیتال نیست و با وعده‌های سرمایه‌گذاری درحوزه‌های مختلف اجرا می‌شود. سرمایه‌گذاران باید محتاط باشند و پیش از سپردن سرمایه خود به دیگران، تحقیقات لازم را انجام دهند و از علائم هشدار دهنده برای جلوگیری از قربانی شدن در این طرح کلاهبرداری آگاه باشند.»
ویژگی شرکت‌های کلاهبردار پانزی
این حقوقدان در بیان ویژگی‌های طرح پانزی گفت: «کلاهبرداری‌های پانزی ویژگی‌های مشترکی دارند که آگاهی از آنها باعث می‌شود به محض مشاهده، بتوانید به کلاهبردارانه بودن طرح پی ببرید. ازجمله ویژگی‌های اصلی این نوع کلاهبرداری می‌توان به این موارد اشاره کرد وعده سودهای هنگفت و بدون ریسک، عدم سرمایه‌گذاری مشروع، عدم شفافیت در مورد استراتژی سرمایه‌گذاری، فشار برای سرمایه‌گذاری سریع، وابستگی به جذب سرمایه‌گذاران جدید، نداشتن سابقه سرمایه‌گذاری اثبات شده، مشکلات دسترسی به وجوه سرمایه‌گذاری شده، رشد سریع و غیرقابل تداوم و وعده سودهای هنگفت و بدون ریسک»
سود بدون ریسک
این وکیل دادگستری اولین ویژگی کلاهبرداری پانزی را سودهای بدون ریسک دانست و ادامه داد: «مجری یک طرح پانزی معمولا ًبا وعده سودهای فوق‌العاده بالا که اغلب بالاتر از میانگین نرخ بازار است، سرمایه‌گذاران را جذب می‌کند. معمولا ًافرادی که زیاد از ساز و کار بازارهای مالی اطلاع ندارند این اعداد را باور می‌کنند و به سرمایه‌گذاری ترغیب می‌شوند. سودهای زیاد در بازه‌های زمانی کوتاه یکی از مهم‌ترین علائم هشدار دهنده‌ای است که در صورت مشاهده باید به پانزی بودن پروژه شک کرد.»
عدم سرمایه‌گذاری مشروع
وی در بیان دومین ویژگی طرح پانزی گفت: «کلاهبردار پشت طرح پانزی بعد از جمع‌آوری سرمایه‌های افراد به هیچ فعالیت سرمایه‌گذاری مشروع یا سودآوری نمی‌پردازد. هیچ کسب‌وکار، محصول یا خدماتی در پس‌زمینه وجود ندارد که سود وعده داده شده را محقق کند. در عوض، فرد یا شرکت کلاهبردار، سودها را از سرمایه سرمایه‌گذاران جدید می‌پردازد و با اینکار ظاهری کاذب از سودآوری ایجاد می‌کند.»
عدم شفافیت در مورد استراتژی سرمایه‌گذاری
جعفری در بیان ویژگی عدم شفافیت در مورد استراتژی سرمایه‌گذاری در این نوع کلاهبرداری گفت: مجریان کلاهبرداری پانزی معمولا ًاستراتژی سرمایه‌گذاری خود را شفاف بیان نمی‌کنند. توضیحات این افراد معمولاً کلی و مبهم است و هیچ‌گاه سند قابل تأیید و معتبری از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده ارائه نمی‌کنند. البته در بعضی موارد، کلاهبرداران با ثبت شرکت‌های کاغذی صوری و گرفتن گواهینامه‌ها و مجوزهای به ظاهر معتبر سعی می‌کنند چهره موجهی از کسب وکار خود نشان دهند.
فشار برای سرمایه‌گذاری سریع
وی دیگر ویژگی را فشار برای سرمایه‌گذاری دانست و اظهار داشت: «از آنجایی که حیات طرح پانزی به سرمایه‌های جدید وابسته است، مجریان این طرح‌ها سعی می‌کنند سرمایه‌گذاران را هرچه سریع‌تر به سرمایه‌گذاری سریع‌تر ترغیب کنند. برای مثال ممکن است ادعا کنند که فرصت سرمایه‌گذاری محدود است و سرمایه‌گذاران برای اینکه بتوانند جایگاه تضمینی داشته باشند باید سریع‌تر اقدام کنند. همین عجله باعث می‌شود تا افراد وسوسه شوند و فرصت کافی برای بررسی و صحت‌سنجی ادعاهای کلاهبرداران را نداشته باشند.»
این حقوقدان در ادامه بیان داشت: «وابستگی به جذب سرمایه‌گذاران جدید یکی از ویژگی‌های کلاهبرداران پانزی است. کل ساختار طرح پانزی به جذب مداوم سرمایه‌گذاران جدید وابسته است. وجوه این سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌شود. این طرح برای اینکه بتواند توهم سودآوری را در میان سرمایه‌گذاران حفظ کند به جریان ورودی ثابت سرمایه تازه نیاز دارد. به همین خاطر در بسیاری از موارد، به افراد وعده می‌دهند که درصورت معرفی افراد جدید به عنوان زیرمجموعه، پورسانت یا سود بیشتری به آنها پرداخت خواهد شد.»
نداشتن سابقه سرمایه‌گذاری اثبات شده
وی معتقد است یکی دیگر از خصوصیات کلاهبرداران پانزی نداشتن سابقه سرمایه‌گذاری اثبات شده است و ادامه داد: «مجریان طرح‌های پانزی معمولاً سابقه سرمایه‌گذاری مشروع یا موفق ندارند. این افراد اغلب فاقد اعتبار، مجوز یا هرگونه سابقه معتبر هستند و مدارک و مستنداتی که ارائه می‌کنند یا ساختگی است و یا اعتبار خاصی ندارد. معمولاً با کمی جستجو و بررسی مدارک می‌توان به صوری بودن وشرکت‌ها و مدارک این افراد پی برد. برای مثال اگر پروژه در حوزه ارزهای دیجیتال باشد، بررسی وایت پیپر می‌تواند به تشخیص جعلی یا قانونی بودن پروژه کمک کند.»
مشکلات دسترسی به وجوه سرمایه‌گذاری شده
جعفری ادامه داد: «یکی از ویژگی‌های دیگر طرح پانزی این است که اگر سرمایه‌گذاران بخواهند کل سرمایه خود را پس بگیرند با چالش‌ها و بهانه‌های مختلف روبرو می‌شوند. سرمایه‌گذاران طرح‌ها و شرکت‌های معتبر هر زمان که بخواهند می‌توانند سرمایه خود را نقد دریافت کنند، اما مجریان طرح پانزی معمولاً سعی می‌کنند با دادن وعده‌های بیشتر، افراد را از خارج کردن سرمایه خود منصرف کنند.»
رشد سریع و غیرقابل تداوم
وی همچنین افزود: «کلاهبرداری‌های پانزی به خاطر وعده سودهای بالا معمولاً سریع رشد می‌کنند و رشد زیاد مستلزم ورود تعداد زیادی سرمایه‌گذار جدید است. از آنجایی‌که تعداد سرمایه‌گذاران جدید محدود است، مجری نمی‌تواند سرمایه کافی برای پرداخت سود جذب کند. در چنین شرایطی طرح از هم می‌پاشد و بسیاری ازسرمایه‌گذاران پول خود را از دست می‌دهند. در نهایت ممکن است مجری ناپدید شود یا به خاطر فعالیت‌های کلاهبردارانه به دام قانون بیفتد.»
راههای تشخیص کلاهبرداری پانزی
حال که با ویژگی‌های طرح پانزی آشنا شدید حال بهتر است تا بفهمیم که چطور باید کلاهبرداری‌های پانزی را تشخیص دهیم. دکتر جعفری پاسخ این سوال را در دو کلمه عنوان می‌کند و آن این است؛ آگاهی و اطلاع‌رسانی و در ادامه می‌گوید: «اگر ویژگی‌های مطرح شده را در ذهن داشته باشید، درصورت مواجه شدن با طرح پانزی به راحتی می‌توانید کلاهبردارانه بودن آن را تشخیص دهید. هیچ نوع سرمایه‌گذاری و پروژه‌ای که بتواند در مدت کوتاه سودهای هنگفتی را نصیب شما کند وجود ندارد، بنابراین اگر با پروژه یا طرحی مواجه شدید که سودهای پیشنهادی آن بسیار بالاتر از عرف بود، در واقعی بودن آن تردید کنید.»
وی در ادامه افزود: «مجریان طرح پانزی معمولا ًاز ناآگاهی افراد سوءاستفاده می‌کنند و با نام بردن از مفاهیم جدید مثل خرید ارز دیجیتال و معامله با هوش مصنوعی، کلودماینینگ، ربات تریدر هوشمند و غیره، افراد را به دام خود می‌اندازند. علاوه براین، مراقب مدارک و وب سایت‌های جعلی نیز باشید. داشتن وب‌سایت انگلیسی وگواهینامه‌های ناشناخته و متعدد دلیلی بر معتبربودن شرکت نیست و نباید آن را ملاک قرارداد. شرکت‌های معتبرمعمولاًساز و کاری شفاف دارند و نحوه سرمایه‌گذاری و دریافت سود در آنها کاملا ًمشخص و از قبل تعریف‌شده است.»
تفاوت طرح پانزی و شرکت‌های هرمی
شرکت‌های هرمی یکی از انواع روش‌های کلاهبرداری مالی هستندکه معمولا ًآن را با پانزی یکی می‌دانند، اما تفاوت‌هایی بین این دو نوع کلاهبرداری وجود دارد. ابوالفضل جعفری در این خصوص اظهار داشت: «در طرح پانزی، سرمایه‌گذاران معمولا ًیکبار سرمایه‌گذاری می‌کنند و بعد منتظر دریافت سود می‌مانند. طرح پانزی معمولا ًبرای جذب سرمایه‌گذاران جدید و پرداخت سود به اعضای قبلی به یک نفر یا یک گروه کوچک نیازدارد. اما طرح یا پروژه‌های هرمی دائماً سرمایه‌گذاران را به مشارکت فعالانه و معرفی اعضای جدید ترغیب می‌کنند. درطرح‌های هرمی معمولا ًافراد به ازای هر عضو جدیدی که به شبکه معرفی کنند ازحق عضویت او پورسانت می‌گیرند. بخشی از این پول نیز به سرمایه‌گذاران قبلی و سردسته‌های اصلی پروژه پرداخت می‌شود. در واقع در یک پروژه هرمی افراد برای کسب درآمد باید دائما ًنفرات بیشتری را به عنوان زیرمجموعه معرفی کنند. شرکت‌های هرمی معمولا ًظاهری موجه دارند اما در اغلب مواردکسب و کارخاصی در آنها انجام نمی‌شود.»
وی در تفاوت پروژه پانزی و هرمی به صورت خلاصه گفت: «درطرح پانزی، مجریان طرح یک مبلغ کلی از سرمایه‌گذاران کلاهبرداری می‌کنند و بعد از پول سرمایه‌گذاران جدید به آنها سود می‌پردازند. درطرح هرمی، مجریان طرح سرمایه‌های کوچکی از سرمایه‌گذاران می‌گیرند و بعد آنها را به کسب درآمد از طریق معرفی اعضای جدید ترغیب می‌کنند.»