گروه ایرنا زندگی - صحیفه سجادیه کتابی به یادگار مانده از امام زین العابدین و سید الساجدین حضرت علی ابن الحسین علیه السلام است. امامی که علیرغم نقش شگرف و بسیار تاثیرگذار ایشان در حفظ و ادامه بنیان امامت، اما جایگاه، شخصیت و آثار ایشان همچنان در هاله ای از غربت است و شیعه چنان که شایسته و بایسته است نه نسبت به وجود مبارک ایشان، نه نسبت به نقش ایشان در ادامه روند امامت و حفظ آن در تاریخ و نه حتی نسبت به آثار ارزشمند برجای مانده از آن حضرت شناخت و اطلاعی ندارد. به عنوان مثال افراد بسیاری معتقدند دعاهای صحیفه سجادیه، تنها به ارتباط میان انسان و خدا می پردازد و در میان این دعاها نمی توان نسبتی میان انسان و جهان پیدا کرد. در حالی که بازخوانی دقیق این کتاب نشان می دهد که مجموعه ای متنوع از تمامی نیازهای زیست دینمدارانه انسان در این کتاب بیان شده است. حتی مباحث اقتصادی! بله مباحث اقتصادی. شاید تعجب کنید و شاید حتی باور نکنید که در صحیفه سجادیه که به زبورآل محمد (صل الله علیه وآله) مشهور است موضوعات اقتصادی هم وجود داشته باشد. چون چیزی که اغلب ما از صحیفه سجادیه می دانیم این است که مجموعه ای از دعاها و مناجات های حضرت سجاد علیه السلام است (۵۴ دعا) که یکجا جمع آوری شده است و احتمالا شامل معارف ناب عرفانی و توحیدی و نهایتا آموزه های اعتقادی است. اما این همه ماجرا نیست. صحیفه سجادیه به واقع در رابطه با مباحث اقتصادی هم حرف برای گفتن دارد.
حضرت سجاد و درخواست ثروت از خدا برای روزگار پیری
«علی اصغر حسینی» پژوهشگر و کارشناس صحیفه سجادیه در این مورد می گوید: « امام سجاد در بخشی از دعای سی ام که به عنوان دعا برای ادای قرض معروف است می فرماید :« وَ ازْوِ عَنِّی مِنَ الْمَالِ مَا یُحْدِثُ لِی مَخِیلَةً أَوْ تَأَدِّیاً إِلَی بَغْیٍ أَوْ مَا أَتَعَقَّبُ مِنْهُ طُغْیَاناً؛ و مالی را که برایم خودپسندی پیش آورد یا به ستمگری برساند یا در پی آن دچار سرکشی شوم، از من دور ساز». طبیعی است که این موضوعات مباحث کلان اقتصادی شامل اصل عدالت و صرفه در اقتصاد را شامل می شود و در تقابل مستقیم با اصول سرمایه داری غربی به معنای اصالت منفعت و سود برای سرمایه داران است.»
در موضوع اقتصاد خرد نیز ایشان در دعای سی ام از خداوند می خواهد که « وَ احْجُبْنِی عَنِ السَّرَفِ وَ الِازْدِیادِ، وَ قَوِّمْنِی بِالْبَذْلِ وَ الِاقْتِصَادِ، وَ عَلِّمْنِی حُسْنَ التَّقْدِیرِ، وَ اقْبِضْنِی بِلُطْفِک عَنِ التَّبْذِیرِ؛ مرا از اسراف و زیادی‌خواهی بازدار، و به بخشش و انتخاب میانه روی سامان ده، و اندازه نگاه‌داشتن نیکو را به من بیاموز، و مرا به لطف خود از ولخرجی حفظ کن»
عمق این جملات را وقتی متوجه می شویم که توجه کنیم یکی از اصول اقتصاد اسلامی عفاف و کفاف است، یعنی انسان نه آن مقدار ثروت داشته باشد که به طغیان و گناه بیفتد همانگونه که قرآن می فرماید : « ان الانسان لیطغی؛ ان راه استغنی؛ انسان اگر خود را غنی ببیند طغیان و گناه می کند» و نه آن مقدار کم و اندک داشته باشد که عفت ذاتی خویش را از دست بدهد و برای کسب ثروت به گناه بیفتد. امام سجاد علیه السلام نیز در دعای هشتم صحیفه با اشاره به همین موضوع به خداوند می فرماید: « نعوذ بک من تناول الاسراف، و من فقدان الکفاف ؛ خدایا به تو پناه می آورم از اسراف کردن و نداشتن معاش به مقدار نیاز.» ایشان همچنین در فراز بیستم از دعای اول صحیفه ثروتمند شدن و غنی شدن از فضل خدا را در کنار «قَنیه » به معنای سرمایه داشتن و رضایت از این غنی شدن قرار می دهد و می فرماید: «و اغنانا بفضله، و اقنانا بمنه؛ سپاس خدای را که با فضل خود بی نیازمان کرد و به عطای خویش ما را سرمایه داد»
اگر به دنبال موضوعات بسیار جزیی تر اقتصادی در صحیفه باشیم می توان به بخش هایی از دعای ۲۵ که دعا برای فرزندان است اشاره کرد. حضرت در این دعا با اشاره به اقتصاد خانواده از خداوند می خواهد: « و ادرر لی و علی یدی ارزاقهم ؛ خداوندا، جاری کن برای من و به دست من رزق فرزندان من را» یا در دعای بیستم از خدا می خواهد که وسیع ترین رزق خود را در زمان پیری به ایشان اعطا کند « و اجعل اوسع رزقک علی اذا کبرت؛ خدایا فراخ ترین روزی ات را در پیری نصیب من کن» اگر تنها به همین یک جمله حضرت در این دعا توجه کنیم شاید عمق سخنان حضرت زین العابدین را دریابیم. چرا حضرت وسعت رزق و روزی در زمان پیری را از خدا تقاضا می کنند؟ کمی به این مسئله فکر کنیم! به شرایط انسان در دوران پیری، به اینکه انسان در پیری توانایی ها و توانمندی های دوره جوانی را ندارد که بتواند حاجات و نیازهای خود را تامین کند. به این که افراد در زمان پیری معمولا خانوداده پرجمعیت تری دارند صاحب عروس و داماد و نوه هستند و نیازهای اقتصادی بیشتر است.