بنا بر آنچه از بررسی های باستان شناسی منطقه بدست آمده سابقه استقرار جوامع پیش از تاریخ در حوالی آیسک سرایان به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد می رسد.
سابقه تاریخی سرایان به دوران قبل از اسلام برمی گردد و سد تاریخی "زو" از یادگارهای باقی مانده آن دوران است و در دوره اسلامی نیز این منطقه بخشی از ایالت قهستان بوده که در همان نخستین سال های حمله اعراب به تصرف سپاه اسلام درآمد.
سرایان با آب انبارهای فراوان که ۱۴ باب آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، لقب سرزمین آب انبارها را به خود گرفته و بزرگترین آب انبار آن آب انبار پایین سرایان نام دارد.
آب انبارها بناهایی عام المنفعه ای هستند که در مناطق خشک و بیابانی از اهمیت ویژه ای برخوردارند و هنوز از برخی از این آب انبارها استفاده می شود.
آب انبار کاروانسرای سرایان جزو آب انبارهایی است که از سلامت زیادی برخوردار و آب مصرفی آن از قنات معروف زابر در فصل زمستان تامین و در فصول گرم سال مورد استفاده مردم منطقه قرار می گیرد.
علاوه بر این آب انبار پنج آب انبار دیگر نیز در شهر سرایان است که هنوز مورد استفاده قرار می گیرند.
این آب انبار در میدان کوثر، در کنار حمام و کاروانسرای سرایان واقع شده و عناصر معماری آن، سردر ورودی، پلکان، پاشیر و مخزن می باشد. سر در ورودی آن دارای طاق جناغی با تزئینات رسمی بندی است و پوشش پلکان به شیوه آهنگ اجرا شده که پس از آن فضای پاشیر و مخزن استوانه ای شکل بنا، با سقف گنبدی قرار دارد.
این بنا مربوط به دوره صفوی است و عمده ترین مصالح مورد استفاده در آن آجر می باشد و مهمترین ویژگی اثر، تزئینات آجری به شیوه خفته و راسته و رسمی بندی گچی زیر طاق سردر ورودی است.
این آب انبار دارای ۳۹ پله و ظرفیت مخزن حدودا ۳۵۰ متر مکعب می باشد که توسط میر تونی و به سفارش فاضل تونی احداث و در سنگ لوح بنا ذکر امام حسین (ع) و لعن یزید آمده است.
کاروانسرای سرایان، مسجد جامع سرایان، مقبره تورانشاه، آب انبار کاروانسرا، آب انبار کمال آیسک، برج حصار سه قلعه و قلعه قلاع سرایان از جمله آثار ارزشمند و دیدنی برای مسافران نوروزی و گردشگران است.
"کاروانسرای سرایان" مربوط به دوره صفوی به شیوه دو ایوانی ساخته شده و فضاهای معماری آن عبارتند از سردر ورودی که واقع در ضلع جنوبی است و دارای طاق جناغی با تزئینات کاربندی می باشد.
هشتی این بنا از دو سو بـه اتـاق های فرعی و از روبـرو به صحـن، منتهی می شود و حجره های متعدد که برای استراحت کاروانیان ساخته شده و دو ایوان در اضلاع شمالی و جنوبی و اصطبل که در پشت ایوان و حجره های شمالی بنا، جای گرفته است.
کاروانسرای سرایان از آثار دوره صفوی است و به رباط شاه عباسی معروف می باشد.
"آب انبار کاروانسرا" به همراه کاروانسرا، حمام و بازار، یک مجموعه فرهنگی را تشکیل می دهند.
عناصر معماری بنا شامل سر در ورودی، پلکان، پاشیر و مخزن است و سر در ورودی آن دارای طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی می باشد و پوشش پلکان آن به شیوه آهنگ اجرا شده و پس از آن فضای پا شیر و مخزن قرار دارد.
این بنا مربوط به دوره صفویه است و عمده ترین مصالح مورد استفاده در آن آجر، ملات گچ و ساروج می باشد.
"مقبره توران شاه" مربوط به دوره تیموری در حاشیه جنوبی شهر سرایان و در داخل قبرستان قدیمی واقع شده است.
"منطقه نمونه گردشگری مصعبی و کریمو" هم از دیگر آثار تاریخی سرایان در روستاهای مصعبی و کریمو از توابع بخش مرکزی شهرستان سرایان در ۳۰ کیلومتری شمال شهر واقع شده است.
آب و هوای این روستاها در بهار و تابستان و اوایل پاییز، مطبوع و دلپذیر و در زمستان ها سرد است و چشمه سارهای فراوان، آب و هوای مساعد و اراضی مستعد، موجبات رونق باغداری و دامداری در این روستاها شده است.