ایران با طبیعت گسترده و بی‌نظیر، اقلیم متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون مانند غارها، تنگه ها، دره ها، مناطق فسیلی، دره های نشستی، شکاف‌های بزرگ زمین شناسی، گل افشان ها، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی و غیره به عنوان میراث‌های زمین شناختی منطقه ای ویژه برای گردشگری زمین شناسی (ژئوتوریسم) است.
استان اصفهان با مساحتی حدود ۱۰۷ هزار و ۴۵ کیلومتر مربع و ارتفاع متوسط ۱۷۱۴متر از سطح دریا، در مرکز ایران قرار دارد.
این استان بین عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۳۸ دقیقه تا ۵۵ درجه و ۳۲ دقیقه شرقی واقع شده است.
اصفهان دارای ۲۳ شهرستان است و از شمال به استان سمنان، از شمال غرب به قم، از شرق و شمال شرق به استان یزد، از غرب به استان های مرکزی و لرستان، جنوب غرب به چهارمحال و بختیاری و از جنوب به فارس و کهگیلویه و بویراحمد محدود می شود.
استان اصفهان علاوه بر جاذبه های تاریخی و بناهای بسیار کهنی که در دل خود جای داده، از جاذبه های طبیعی بسیار و متنوع نیز برخوردار است چنانچه این استان را می توان به منطقه ای چهار فصل تشبیه کرد به طوری که با زمان کوتاهی سفر درون استانی می توان از منطقه ای کوهستانی و سرد به منطقه ای کویری و بسیار گرم و خشک رسید.
اصفهان از جاذبه های طبیعی کویری، کوهستانی و رودخانه ای برخوردار است و از لحاظ جغرافیایی از مناطق با اهمیت ایران به شمار می آید.
یکی از جاذبه های طبیعی برای گردشگری طبیعی غارها هستند که جاذبه های گردشگری بی نظیری هستند که برخی از آن ها هنوز هم برای اکثر هموطنان ناشناخته است و تنها تعداد اندکی شانس دیدار از این جاذبه‌ها را داشته اند.
مهمترین و زیباترین غارهای هدف گردشگری در زیر معرفی شده اند.
*غار افوس
غار افوس در دامنه یکی از دره‌های رشته کوه قبله کوه در غرب روستای افوس واقع شده است. دهانه غار از دو چاه دوقلو تشکیل شده که یکی از آن‌ها بعد از حدود ۶ متر، به چاه بزرگ می‌پیوندد. چاه بزرگ تا عمق ۱۲ متر ادامه می‌یابد و به تالاری به مساحت ۳۰ مترمربع می‌رسد. در اطراف تالار، غارسنگ‌های شیری رنگ و ضخیم دیده می‌شود. در انتهای تالار دهلیزی مایل به طول حدود یک متر وجود دارد که به چاه باریک دیگری که حدود ۸ متر عمق دارد، منتهی می‌شود. در انتهای غار چاه دوم قرار دارد. به فاصله حدود ۵۰۰ متر و دو دره بعد از چاه، در جهت قله قبله کوه، چاهی دیگر وجود دارد که به شکل استوانه است و قطر قاعده آن به ۶ متر می‌رسد. چاه پس از حدود ۷ متر عریض شده و انتهای آن را توده بزرگ برف یخی می‌پوشاند. برف‌های انتهای چاه از سالی به سال دیگر باقی می‌مانند و یک برفچال دائمی را تشکیل می‌دهند.
*غار بابا جابر
غار بابا جابر در دامنه شمالی کوه بابا جابر در ۵۳ کیلومتری جنوب غربی شهر دلیجان و یک کیلومتری روستای جودان قرار دارد. این غار دارای دو دهانه (شرقی و غربی) در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریاست. دهانه شرقی در بالای یک پرتگاه ۶ متری و دهانه غربی در بالای یک پرتگاه ۳ متری واقع شده است و ورود به آن مستلزم سنگ‌نوردی است. به علت حفاری دهانه غار و رها کردن آوارهای حاصل از حفاری، ۱۰ متر نخستِ دالانِ ورودی از خاک‌های نرم رسی پوشیده شده و عبور از آن با لغزیدن و گرد و خاک فراوان همراه است. دالان ورودی پس از ۱۰ متر فاصله از دهانه، حالت طبیعی پیدا می‌کند و با شیب ۴۵ درجه ادامه می‌یابد.
این دالان شیب‌دار با عرض ۳ تا ۱۰ متر و ارتفاع ۲ تا ۵ متر، به طول ۱۰۰ متر امتداد دارد. در این مسیر، فرایند غارسنگ‌سازی صورت نگرفته و مسیر فاقد غارسنگ است. در سه بخش این دالان ایوان‌هایی برای سکونت به صورت سنگ‌چین ساخته شده‌اند. انتهای دالان ۱۰۰ متری، دهلیزی باریک به شکل افقی قرار گرفته که از سنگ‌های ریزشی پوشیده شده است. این دهلیز چند پرتگاه دارد و از مشکل‌ترین معبرهای غار است. در دهلیز ریزشی یاد شده، فعالیت‌های غارسنگ‌سازی صورت گرفته و سنگ‌های ریزشی آن پوشیده از چکیده‌های نخودی و میخ مانند هستند. احتمالاً ریزش در زمان‌های بسیار دور صورت گرفته است زیرا با وجود کمبود کانی‌های کربناتی در سقف، حجم تشکیلات آهکی که به صورت چکیده بر روی سنگ‌ها ایجاد شده‌اند، قابل ملاحظه است.
بخش اصلی غار تالاری دایره‌ای به قطر ۳۵ متر و ارتفاع حداکثر ۲۰ متر است که بعد از دهلیز قرار دارد و ۱۰۰ متر از دهانه غار پایین‌تر است. سقف وسط تالار ریزش کرده، سکویی بزرگ به وجود آورده و چکیده‌ای بزرگ روی سکو به وجود آمده است. جلوی چکیده یک حفره کاملاً صیقلی وجود دارد که احتمالاً محل اجرای مراسم آیینی بوده است. دیواره‌های تالار پوشیده از چکنده‌های گُل کلمی هستند. به این تالار تعدادی دهلیز متصل است که چندان طولانی نیستند.
*غار اَرازه (چاه ارازه)
این غار در ۲۴ کیلومتری شرق مورچه خورت در روستای آب سنجد از توابع باقرآباد واقع شده است. این غار همانند یک چاه است که قطر دهانه آن حدود ۲۰ متر و عمق ۴۵ متر می‌باشد و به جهت وسعت زیاد دهانه، تمام سطح کف این چاه از نور کافی برخوردار است. این غار از فوران مواد و گدازه‌های آتشفشانی و فروکش نمودن آن تشکیل شده به طوری که در برخی از قسمت‌های دیواره آن با وجود گذشت میلیون‌ها سال حالت صیقلی که در نتیجه خروج مواد آتشفشانی است، به چشم می‌خورد. این غار به نام‌های چاه دیو و چاه اجنه نیز نامیده می‌شود.
*غار اژدها
این غار در ۵ کیلومتری شمال غرب روستای سِپرو از توابع شهرستان نایین قرار دارد. دهانه این غار در ارتفاع ۱۸۶۴ متری از سطح دریا واقع شده و در نزدیکی آن یک چهارطاقی نیز دیده می‌شود.
*غار افغان
غار افغان در فاصله ۵۰ کیلومتری جنوب مبارکه واقع شده است. قطر دهانه این غار حدود ۵ متر و عمق آن در حدود ۳ متر است. انتهای دهانه قیف‌مانند غار به یک چاه باریک ۶ متری می‌رسد و در انتها به کف غار ختم می‌شود. بدنه غار بسیار ریزشی است بنابراین بازدید از آن نیازمند در اختیار داشتن تجهیزات ایمنی است.
*غار پلنگ
این غار در ۱۲ کیلومتری روستای کُمِه از توابع سمیرم و در جنوب شهرضا واقع شده است. دهانه این غار بسیار باریک است و باید به صورت خزیده از آن وارد شد و پس از آن محوطه وسیعی قرار دارد. طول این غار حدود ۱۰۰ متراست. در انتهای غار تخته سنگ بزرگی وجود دارد که شکل پلنگی عظیم‌الجثه در حالت خوابیده را در ذهن تداعی می‌کند به همین جهت این غار با نام پلنگ معروف شده است.
*غارهای حسن‌آباد قلعه بزی
این دو غار در کوه حسن‌آباد قلعه بزی در شهرستان مبارکه استان اصفهان واقع شده‌اند. کوه قلعه بزی در جنوب غربی شهر اصفهان قرار دارد. از مجاورت این کوه رودخانه زاینده‌رود عبور می‌نماید که همین امر سبب سرسبزی و خرمی روستاهای اطراف آن شده است. همچنین خط راه آهنی که به ذوب آهن می‌رود نیز از مجاورت آن عبور می‌کند. مسیرهای صعود به قله این کوه بسیار سخت بوده و پیمایش آن نیاز به تخصص و تجهیزات لازم دارد.
غارهای این کوه مربوط به عهد پارینه سنگی میانی می‌باشد و قطر دهانه آن حدود ۱۶ تا ۱۸ متر است و جزو غارهای طبیعی محسوب می‌شود که انسان از آن به عنوان محل سکونت خود انتخاب نموده است. در حفاری‌های غار ابزارهای پارینه سنگی و نوع غذاهای مصرف شده توسط آن‌ها یافت شد که همین امر مؤید مطلب فوق مبنی بر سکونت انسان می‌باشد.
بر فراز کوه قلعه بزی یک بنای تاریخی که شبیه به قلعه می‌باشد، دیده می‌شود. به گفته برخی کارشناسان این قلعه مربوط به عهد سلجوقیان می‌باشد و عده‌ای دیگر معتقدند این قلعه از آثار دوره ساسانیان است که در دوره سلجوقیان مرمت شده و مورد استفاده واقع شده است.
*غار پریان
غار پریان یکی از غارهای زیبای استان اصفهان است که در فاصله ۸ کیلومتری ابیانه و ۱۸ کیلومتری روستای سُه در دره‌ای به نام پری هول واقع شده است. ابعاد دهانه این غار ۱۲۰×۱۶۰ سانتی‌متر می‌باشد و در ارتفاع ۲۹۶۷ متری از سطح دریا قرار دارد. این غار در سال ۱۳۷۹ خورشیدی کشف شد و تا به امروز غارشناسان همواره به کشفیات جدیدی در این غار دست یافته‌اند. گروه غارشناسی و غارنوردی اصفهان در تازه‌ترین کاوش خود به تالاری زیبا در عمق ۱۲۰ متری غار پریان دست یافتند. تاکنون تعداد تالارهای کشف شده در این غار به ۱۱ عدد رسیده است.
به دلیل وجود چاه‌های خطرناک در این غار، پیمایش کامل آن نیاز به آشنایی کامل به فنون غارنوردی داشته و بدون داشتن وسایل و ابزار مورد نیاز و راهنما و نقشه کامل غار، بازدید و پیمایش آن میسر نمی‌باشد.
*غار پری هول
غار پری هول در قسمت جنوبی ابیانه منطقه پرسفید یا به گویش اهالی پی اسپه و در ارتفاعات قله نرقچون (نرقوچان) واقع شده است. این غار دارای ورودی بزرگی است و در ابتدای غار تالار بزرگی در ابعاد تقریبی ۱۵ متر با سقفی مدور و بلند به ارتفاع ۶ متر به چشم می‌خورد. این غار دارای سه تالار و یک دخمه می‌باشد. آویزه‌های استالاکتیت و استالاگمیت این غار بسیار جالب توجه می‌باشند. این غار برخلاف غار پریان که پیمایش آن نیاز به تجهیزات فنی دارد، غاری ساده است.
*غار خاصه تراش
این غار در نزدیکی شهر حبیب‌آباد از توابع شهرستان برخوار در فاصله ۳۳ کیلومتری شمال شرقی اصفهان و در ارتفاع ۲۳۰۰ متری از سطح دریا واقع شده است. در تشکیل این غار آهکی عوامل تکتونیکی نقش داشته و به مرور زمان در اثر پدیده انحلال، گذرگاه‌ها، تالارهای متعدد و قندیل‌های زیبای آن شکل گرفته است. روبروی دهانه غار کوهی وجود دارد که در آن چاهی ۴۰ متری وجود دارد و نشان می‌دهد که این دو کوه در اثر رانش زمین از هم جدا شده‌اند.
غار خاصه تراش با نام‌های دیگری همچون غار حبیب‌آباد و غار آب بید نیز خوانده می‌شود و پیمایش آن برای افراد درشت اندام و کسانی که مشکلات تنفسی دارند، مناسب نمی‌باشد.
*غار دَنگِزلو
این غار در دامنه ارتفاعات نوول در ۱۲ کیلومتری روستای دنگزلو در جنوب غربی دهستان پادنای علیا در ۱۱۵ کیلومتری جنوب سمیرم قرار دارد. طول این غار ۳۲۰ متر و عمق آن ۱۰ متر می‌باشد. غار دنگزلو از نوع غارهای آهکی است که در آن رودخانه‌ای جریان داشته و دارای استالاکتیت و استالاگمیت‌های فراوان می‌باشد. این غار دارای تالارهای متعدد و چند تالاب است به همین دلیل این غار یکی از منابع مهم آبی منطقه پادنا محسوب می‌شود.
*غار شاه شکر
این غار در کیلومتر ۳۰ جاده شهرضا- سمیرم قرار دارد و علی‌رغم کوچک بودن، بسیار جالب توجه است. در دهانه غار زنجیری به طول ۵۰ متر به سنگی بسته شده و افرادی که قصد ورود به غار را دارند باید همانند پایین رفتن از چاه، از زنجیر استفاده نمایند.
محوطه غار برای افراد منطقه مکانی مقدس است و در آنجا حاجت‌مندان شمع روشن کرده و به راز و نیاز می‌پردازند.
*غار شاه قنداب (قندآب)
این غار یکی از غارهای دیدنی استان اصفهان است که در ۵۷ کیلومتری جنوب شرق شهرضا و ۳۵ کیلومتری غرب رامشه واقع شده است. طول این غار در حدود ۶۸ متر است و در قسمت انتهایی کاملاً تاریک است. درون غار ۲ سنگ قندیل بسیار زیبا از سقف تا کف غار کشیده شده است. درون غار مملو از حوضچه آب است اما قابل آشامیدن نمی‌باشد. وجود زباله‌های بازدیدکنندگان و یادگاری‌هایی که بر دیواره‌های غار درج شده، زیبایی این غار را مخدوش نموده است.
*غار فریدون
این غار در ۱۸ کیلومتری غرب پیکان و ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان قرار دارد. درون غار تونلی وجود دارد که به گفته محققان به دست انسان در دوره‌های باستان حفر شده است. به اعتقاد اهالی منطقه روزگاری فریدون پیشدادی به خاطر ستم ضحاک در کوه‌ها پنهان بوده و مدتی نیز در این غار سکونت داشته است به همین دلیل این غار به نام فریدون معروف گشته است. پیمایش این غار نیازمند در اختیار داشتن ابزار و تجهیزات کوهنوردی است.
*غار قهرمان
این غار در ۱۲ کیلومتری غرب اصفهان در نزدیکی شهرستان خمینی شهر بر سینه کوه سنگی کم ارتفاعی قرار دارد. دهانه غار ۱۰ متر ارتفاع و ۵ متر عرض دارد و به سمت غرب قرار گرفته است. پس از ورود از دهانه محوطه داخلی غار وجود دارد که بقایای دیوار سنگی در اطراف آن دیده می‌شود. در پشت دیواره‌های سنگی، آب‌انباری به ابعاد ۹۷×۲۳۰ سانتی‌متر و عمق ۲ متر در کف غار ایجاد شده که با چند لایه ساروج، بسیار تمیز اندودکاری شده و امروزه نیز می‌توان از آن استفاده نمود. در سمت راست آب انبار اتاقی قرار دارد که ۵ متر طول و ۴٫۲ متر عرض دارد و تقریباً به حالت نیمه استوانه است. در انتهای اتاق، سکوی باریکی به ارتفاع ۳۵ سانتی‌متر و عرض ۲۰ سانتی‌متر تعبیه شده که احتمال می‌رود تاقچه بوده باشد. در گوشه بدنه چپ انتهای غار در بالای صخره، حفره طبیعی کوچکی دیده می‌شود که مقابل آن با دیواری گرفته شده و برای دسترسی به حفره باید از روی دیوار آب انبار با یک صعود اریب خود را به آن رسانید. بر لبه راست دهانه غار بخش دیگری از غار قرار دارد که با دیگر ساختمان‌های آن تفاوت دارد و برای رسیدن به آن باید از یک دیواره خطرناک سنگی بالا رفت. اندازه تالار سنگی ۵٫۵×۱۰٫۴ متر و اتاق‌های دیگر ۲٫۲۵×۲٫۵۶ و ۱٫۵۰×۱٫۶۴ متر وسعت دارند. نکته جالب در این غار وجود دو روزنه در گوشه اتاق بزرگ‌تر است که برای دیده‌بانی گشوده شده و غارنشینان از راه آن تا مسافت بسیار دوری را می‌دیده‌اند.
در خصوص کارکرد این غار نظرات مختلفی ابراز شده است. شاید این غار به عنوان پناهگاه در مواقع خطر و تهاجم مورد استفاده بوده یا به گفته مسعودی محل عبادت صوفیان و یا محل پیروان آیین مهرپرستی بوده است.
*غار کلهرود (چاه وزمه)
این غار در روستای کلهرود در ۳۳ کیلومتری شمال مورچه خورت در جاده قدیم کاشان و ۱۱۰ کیلومتری شمال شهر اصفهان در دامنه کوه‌های کرکس قرار دارد. این غار یکی از غارهای غیرآهکی استان اصفهان است و شهرت آن نیز بیشتر به دلیل گِلی بودن آن می‌باشد و به نظر می‌رسد این غار در اثر نفوذ آب رودخانه در زمانی که بستر آن ۵۰ متر بالاتر از مسیر کنونی آن بوده، ایجاد شده است.
این غار با طول ۳۰۰۰ متر و عمق ۵۰ متر، از تالارهای متعدد تشکیل شده است. سقف و دیوارهای غار پوشیده از سنگ‌های گُل کلمی و کف آن پوشیده از چکیده‌های مخروطی شکل و دانه انگوری است و به همین دلیل بسیار کم‌نظیر و دیدنی می‌باشد اما متأسفانه به دلیل ورود افراد تا حدود زیادی این اشکال زیبا از بین رفته‌اند.
این غار شامل دو قسمت می‌باشد یک قسمت شامل چند تالار بزرگ و قسمت دیگر که طول اصلی غار را تشکیل می‌دهد شعبه گِلی این غار است که مانند دهلیزی بلند، امتداد یافته است.
در نتیجه بررسی و حفاری‌هایی که در این غار صورت گرفته، مقداری اشیاء و ابزار تاریخی، استخوان انسان و جانور کشف شده است. در مرکز تالار دوم این غار میدان کوچکی قرار دارد که در آن چاله‌ای حفر شده و احتمال می‌رود مکانی برای برافروختن آتش بوده باشد.
*غار گوگان
این غار در ۲ کیلومتری شمال روستای گوگان در جنوب شهرستان فریدونشهر واقع شده است. ارتفاع غار از سطح زمین حدود ۱۵ متر است. در بدنه غار آثار تراش سنگ‌ها به دست انسان دیده می‌شود. در انتهای غار حوضچه‌ای وجود دارد که در تمام مدت سال دارای آب است. ورود به غار از طریق نردبان امکان‌پذیر است.
*غار نیاسر
غار نیاسر در روستای نیاسر در ۳۰ کیلومتری غرب شهر کاشان قرار دارد. این غار دارای ساختمانی پیچیده و تو در تو و شامل کانال‌های دستکند و تعدادی چاه است. مقطع کانال‌ها به شکل مربع و ابعاد آن‌ها در بخش‌های مختلف، متفاوت است. درون چاه‌های غار چاله‌هایی برای قرار دادن دست و پا در سنگ‌ها کنده شده که عبور از آن‌ها را آسان می‌سازد. عمق چاه‌های غار نیاسر از ۲ تا ۱۰ متر متغیر است. این غار درون سکویی وسیع و مسطح به نام تالار ساخته شده است.
از نکات جالب توجه این غار وجود اتاقک‌هایی است که در ابتدای چاه‌ها ساخته شده‌اند و دیگری ایجاد شیب مناسب در کانال‌ها جهت عبور آب‌های فرورو حاصل از بارندگی و باز کردن کانال‌هایی به بیرون از دیواره سکو برای تهویه و جریان یافتن هوای درون غار که هم اکنون آثار آن‌ها به چشم می‌خورد.
مجموعه عوارض موجود در غار نیاسر، این غار را اسرارآمیز ساخته است به طوری که باستان‌شناسان تا امروز نتوانسته‌اند در مورد علل ساخت آن اظهارنظر قطعی نمایند اما احتمال دارد ساخت این غار در ابتدا جنبه مذهبی داشته و در دوره‌های بعدی کاربردهای دیگری پیدا کرده است. احتمال دارد ساخت این غار مربوط به اوایل دوران پارت‌ها (اشکانیان) باشد زیرا پیروان آیین میترا در غارها به عبادت می‌پرداختند و دلیل دیگر برای اثبات آن، وجود آبشار در کنار این غار است. زیرا پیروان آیین میترا معابد خود را در نزدیکی آب‌ها و مکان‌های تاریک می‌ساختند. البته این فرضیه نیز وجود دارد که این غار در روزگاران قبل از ورود آریایی‌ها ساخته و در زمان پارت‌ها توسعه یافته زیرا پیروان میترائیسم مکان‌هایی را برای ساخت معابد در نظر می‌گرفتند که از گذشته مقدس و قابل احترام بودند و شاید پارت‌ها نیز این مکان را به دلیل تقدس در نزد ایرانیان پیش از خود، انتخاب کرده باشند. آثاری همچون ظروف سفالی و سکه از دوران پس از اسلام در این غار به دست آمده که بیشتر مربوط به دوران سلجوقیان و ایلخانان است و به طور حتم کاربرد این غار در دوران پس از اسلام بیشتر به عنوان پناهگاه و اهداف نظامی بوده است.
غار نیاسر به غار سوراخ ویس، غار ویس یا غار رئیس نیز شهرت دارد.
*غار یخ (یخ دنا)
غار یخ در روستای خفر در ۶۵ کیلومتری جنوب سمیرم در ارتفاعسه هزار و ۸۰۰ متری قله دنا میان قله‌های قدوس و بیژن قرار دارد. این غار یکی از غارهای دیدنی ایران است که در سال ۱۳۴۶ خورشیدی توسط کوهنوردان استان فارس کشف شد. این غار دارای آبشار یخی و ستون‌های یخی بسیار جالب توجه است و در انتهای غار دریاچه زیبایی مملو از قطعات یخ شناور مشاهده می‌شود. از آنجا که درون غار دما بسیار پایین است، آبی که در غار جریان دارد یخ می‌زند و تمام طول سال این غار پوشیده از یخ می‌باشد و به همین دلیل به این نام معروف شده است. اگرچه مسیر پیمایش غار فنی نمی‌باشد اما به دلیل یخی و لیز بودن مسیر، باید با احتیاط بسیار انجام شود. بهترین زمان بازدید از غار اواخر فصل بهار و اوایل تابستان است.
حدود ۱۸ غار دیدنی وجود دارد که در روستاها و یا شهرستان های اطراف اصفهان قرار دارند.
از دیگر غارهای استان اصفهان می توان از غار باووک (فریدونشهر)، غار پوده (شهرضا)، غار پیر هشتاد (فریدونشهر)، غار چشمه ریسان (فریدونشهر)، غار دختران (فریدونشهر)، غار دمه (شاهین شهر و میمه)، غار قلعه جمال (گلپایگان)، غار کبوتران (فریدونشهر)، غار کبوتری (سمیرم)، غار کلبیس کب (فریدونشهر) و غار چال قفا (سمیرم)، غار شاه آباد (شهرضا)، غار شاه عبدالله (شهرضا)، غار کاموی چوپانان (نایین)، غار سوقه (نایین)، غار علویجه (نجف‌آباد) و غار کوکولو یا کیلی میلی (اصفهان) نام برد.