گروه ایرنا زندگی - کودکی را تصور کنید که با هیجان به سمت چالش‌های جدید می‌رود، با دوستانش ارتباط برقرار می‌کند، از شکست‌ها نمی‌هراسد و به خودش و توانایی‌هایش ایمان دارد. اعتماد به نفس چنین کودکانی نه‌تنها سبب موفقیت‌های آتی آنها می‌شود، بلکه پایه‌ای محکم برای رشد شخصیتی، اجتماعی و عاطفی آنها به شمار می‌آید. اما چگونه می‌توان چنین اعتماد به نفسی را از سنین پایین در فرزندان پرورش داد؟ دکتر فرشته یاقوتی، روانشناس و روان‌درمانگر کودک و نوجوان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنازندگی به بررسی نقش والدین در شکل‌گیری و تقویت اعتماد به نفس فرزندان پرداخته است. او با ارائه راهکارهای کاربردی، والدین را به عنوان الگو و پشتیبان کودک معرفی می‌کند و نقش آنان را در مسیر رشد و اعتماد به نفس پایدار فرزندان حیاتی می‌داند.
نقش اعتماد به نفس در رشد کودکان
اعتماد به نفس در کودکان از پایه‌های مهم برای رشد روانی و شخصیتی آن‌هاست. دکتر فرشته یاقوتی، روانشناس و روان‌درمانگر کودک و نوجوان، به اهمیت اعتماد به نفس پرداخته و تأثیرات آن بر روند زندگی کودکان را تشریح کرده است. او می‌گوید: «اعتماد به نفس یعنی تجربه کردن‌های جدید با اتکا بر دلگرمی تجربه‌های قبلی؛ اینکه کودک با تکیه بر موفقیت‌های گذشته، شجاعت داشته باشد که به سراغ چالش‌های جدید برود.»
این روان‌درمانگر کودک و نوجوان ادامه می‌دهد که اعتماد به نفس باعث می‌شود کودکان به توانمندی‌های خود باور داشته باشند و در مواجهه با چالش‌های زندگی دیدگاه مثبتی را اتخاذ کنند. او می‌افزاید: «این ویژگی در کودک باعث افزایش انگیزه و پشتکار می‌شود و کمک می‌کند تا کودک برای رسیدن به اهدافش تلاش کند و با شکست و ناکامی‌ها بهتر روبرو شود.»
یکی از مسائل مهم دیگری که یاقوتی بر آن تأکید دارد، نقش اعتماد به نفس در مهارت‌های اجتماعی است. به گفته او، اعتماد به نفس بالا به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند به راحتی با افراد جدید ارتباط برقرار کنند و شبکه اجتماعی خود را گسترش دهند. او می‌گوید: «بچه‌هایی که از تعامل اجتماعی می‌ترسند، معمولاً اعتماد به نفس پایین‌تری دارند. اما اگر اعتماد به نفس بالایی داشته باشند، می‌توانند روابط بهتری را تجربه کنند و در محیط‌های اجتماعی موفق‌تر عمل کنند.»
یاقوتی همچنین به تأثیر مثبت اعتماد به نفس بر کاهش اضطراب و افسردگی در کودکان اشاره می‌کند. او می‌گوید: «کودکانی که اعتماد به نفس دارند، نگرش مثبت‌تری به خود و زندگی‌شان دارند و این نگرش مثبت به آنها کمک می‌کند تا با اضطراب‌ها و ترس‌های طبیعی زندگی بهتر کنار بیایند و خلاقانه رفتار کنند. این اعتماد به نفس به آنها جرات امتحان ایده‌های جدید را می‌دهد و از اشتباه کردن نمی‌ترسند.»
یاقوتی اشاره می‌کند که اعتماد به نفس پایه‌ای برای اعتماد به دیگران و ایجاد روابط سالم است. او تأکید می‌کند: «کودکی که به خود اعتماد داشته باشد، می‌تواند به دیگران نیز اعتماد کند و این اعتماد می‌تواند پایه یک رابطه سالم و مثبت در زندگی او باشد.»
عوامل مؤثر بر تقویت یا تضعیف اعتماد به نفس کودکان
یاقوتی درباره عوامل مؤثر بر اعتماد به نفس در کودکان می‌گوید: «حمایت والدین و نوع بازخورد آنها از عملکرد کودک نقش مهمی دارد. اگر کودکی پس از تلاش‌هایش با تحسین مواجه شود، احساس شایستگی می‌کند. مثلاً وقتی کودک نقاشی می‌کشد و والدین او را تشویق می‌کنند، به توانایی‌های خود باور پیدا می‌کند. در مقابل، انتقاد مداوم یا برجسته‌سازی اشتباهات کوچک، حس ناکافی بودن و کاهش اعتماد به نفس را در کودک ایجاد می‌کند.»
او ادامه می‌دهد که تجربه‌های موفق و مثبت نیز از عوامل مؤثر هستند: «وقتی کودکان در فعالیت‌های مختلف مانند بازی‌های گروهی یا فعالیت‌های هنری به موفقیت برسند، احساس مثبتی نسبت به خود پیدا می‌کنند و تشویق می‌شوند که به تلاش ادامه دهند. در مقابل، اگر فقط شکست را تجربه کنند، اعتماد به نفس آنها تضعیف می‌شود.»
یاقوتی همچنین به خطرات مقایسه‌های منفی اشاره می‌کند: «مقایسه کودک با دیگران، به‌ویژه در زمینه تحصیلی، می‌تواند بسیار مخرب باشد. اگر والدین کودک را با همکلاسی‌هایش مقایسه کنند، این پیام به کودک منتقل می‌شود که به اندازه کافی خوب نیست و اعتماد به نفس او کاهش می‌یابد.»
به گفته او، واگذاری مسئولیت‌های متناسب با سن کودک نیز عامل تقویت اعتماد به نفس است. او توضیح می‌دهد: «وقتی کودک با موفقیت وظیفه‌ای متناسب با سنش انجام می‌دهد، احساس مسئولیت‌پذیری و اعتماد به نفس پیدا می‌کند. اما اگر مسئولیت‌ها بیش از توانش باشد، شکست‌های مکرر به حس ناتوانی او دامن می‌زند.»
یاقوتی بر نقش محیط مدرسه و روابط دوستانه تأکید دارد و می‌گوید: «معلمانی که محیطی امن و پذیرنده ایجاد می‌کنند و دوستی‌های مثبت میان کودکان، به آنها احساس ارزشمندی و حمایت می‌دهد. از سوی دیگر، مورد تمسخر قرار گرفتن در مدرسه یا تجربه‌های اجتماعی منفی می‌تواند به‌شدت اعتماد به نفس کودک را تضعیف کند.»
راهکارهای عملی برای تقویت اعتماد به نفس در کودکان
این روانشناس و روان‌درمانگر کودک و نوجوان، به بررسی راه‌های تقویت اعتماد به نفس در کودکان پرداخت. او علاوه بر تأکید بر رعایت نکاتی که در بالا به آنها اشاره شد، به والدین توصیه می‌کند که به فرزندانشان اجازه دهند احساساتشان را بیان کنند: «شنیدن تجربه‌ها و احساسات روزمره کودک و گفت‌وگو با او در این باره، به او کمک می‌کند که احساساتش را بشناسد و بیان کند. این مهارت، بخش مهمی از اعتماد به نفس کودک را شکل می‌دهد.»
یاقوتی همچنین بر اهمیت آموزش مهارت حل مسئله به کودکان تأکید می‌کند: «والدین باید به کودک نشان دهند که مشکلات قابل حل هستند. در مواجهه با چالش‌ها، از کودک بخواهید راه‌های مختلف را امتحان کند. این تجربه، حس توانمندی و اعتماد به نفس او را در برابر مشکلات افزایش می‌دهد.»
او در ادامه می‌گوید که تشویق کودک به امتحان کردن فعالیت‌های جدید نیز نقش مهمی در رشد اعتماد به نفس دارد: «وقتی کودکان فعالیت‌های جدیدی مثل یادگیری یک ورزش یا شرکت در کلاس‌های هنری را تجربه می‌کنند، این تجربه به آنها یاد می‌دهد که از اشتباهات و شکست‌های احتمالی نترسند و رشد کنند.»
به گفته یاقوتی، والدین می‌توانند از داستان‌ها و کتاب‌ها به عنوان ابزار دیگری برای تقویت اعتماد به نفس استفاده کنند: «کودکان می‌توانند از شخصیت‌های داستان‌ها الگو بگیرند و رفتارهای مثبت را در زندگی خود پیاده کنند. گفتگو درباره شخصیت‌ها و اتفاقات داستان نیز به درک بهتر الگوهای مثبت در کودک کمک می‌کند.»
یاقوتی توصیه می‌کند که والدین با تشویق کودکان به تعیین اهداف کوچک و قابل دستیابی، حس موفقیت و شایستگی را در آنها تقویت کنند: «اهداف کوچک به کودکان کمک می‌کند که بتوانند مسیر پیشرفت خود را ببینند و با هر موفقیت، اعتماد بیشتری به توانایی‌های خود پیدا کنند.»
به گفته یاقوتی، مجموع این اقدامات به کودکان کمک می‌کند تا خودشان را بپذیرند، با چالش‌ها روبه‌رو شوند و به توانایی‌هایشان ایمان بیاورند. نقش والدین در این مسیر، فراهم کردن فضایی مثبت و امن برای رشد و تجربه‌های جدید است.
نقش فعالیت‌های هنری و ورزشی در تقویت اعتماد به نفس
یاقوتی به بررسی تأثیر فعالیت‌های هنری و ورزشی در افزایش اعتماد به نفس کودکان پرداخت. او معتقد است که این فعالیت‌ها با فراهم کردن فضایی امن و شاد، به کودکان فرصت کشف توانایی‌ها و تقویت روحیه تعامل و پذیرش چالش‌ها را می‌دهند.
یاقوتی در توضیح اهمیت فعالیت‌های هنری می‌گوید: «هنرهایی چون نقاشی، موسیقی، نمایش و مجسمه‌سازی به کودکان امکان می‌دهند که احساسات و افکار خود را خلاقانه بیان کنند. هر دست‌سازه و اثر هنری، اعتماد کودک را به توانایی‌هایش افزایش می‌دهد و به او حس موفقیت و تلاش می‌بخشد. همچنین، هنر کودکان را در حل مسئله و پشتکار تقویت کرده و این مهارت‌ها را به زندگی روزمره آنها منتقل می‌کند.»
وی درباره فواید ورزش می‌گوید: «فعالیت‌های ورزشی هم به تقویت جسم و هم به آگاهی از توانمندی‌های خود کمک می‌کند. به عنوان مثال، کودکی که تمرینات شنا انجام می‌دهد، به تدریج پیشرفت خود را می‌بیند و با افزایش مهارت، حس اعتماد به نفس پیدا می‌کند. علاوه بر این، ورزش‌های گروهی مانند فوتبال و بسکتبال نیز به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند چطور با دیگران تعامل کنند و برای یک هدف مشترک تلاش کنند. این تجربه، علاوه بر افزایش اعتماد به نفس، احساس تعلق و حمایت گروهی را نیز به همراه دارد.»
یاقوتی همچنین به نقش برد و باخت در ورزش اشاره می‌کند: «ورزش به کودکان می‌آموزد که شکست بخشی از مسیر پیشرفت است و می‌توان از آن به عنوان فرصتی برای رشد استفاده کرد. این نگرش به کودکان کمک می‌کند که در مواجهه با چالش‌های زندگی قوی‌تر شوند و اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند.»
این روانشناس تأکید می‌کند که ترکیب فعالیت‌های هنری و ورزشی می‌تواند تأثیر چشم‌گیری بر اعتماد به نفس کودکان داشته باشد، اما مهم است که این فعالیت‌ها متناسب با توانمندی‌های کودک باشند و کودک در انتخاب آنها آزادی داشته باشد. او می‌گوید: «برای تأثیرگذاری مثبت، باید به کودک اجازه دهیم از تجربه‌ها لذت ببرد و در این مسیر، هم از چالش‌ها بیاموزد و هم شادی یادگیری را احساس کند.»
والدین چگونه می‌توانند اعتماد به نفس را در فرزندانشان پرورش دهند؟
یاقوتی در پایان توصیه‌هایی کاربردی برای والدینی دارد که به دنبال تقویت اعتماد به نفس پایدار در فرزندان خود هستند. او معتقد است که تمرکز اصلی باید بر رشد شخصیتی و روانی کودکان باشد و نه تنها بر موفقیت‌های زودگذر.
یاقوتی در اولین توصیه خود اشاره می‌کند: «والدین باید فضایی فراهم کنند که کودک بدون ترس از قضاوت یا سرزنش، اشتباه کند و از آن بیاموزد. به‌جای سرزنش، او را تشویق به ارزیابی اشتباهاتش کنند. این رویکرد به کودکان کمک می‌کند به‌جای اجتناب از اشتباه، از هر شکست، درس بگیرند و آن را به فرصتی برای رشد تبدیل کنند.»
وی همچنین به نقش الگوبرداری از والدین اشاره می‌کند و می‌گوید: «اعتماد به نفس کودکان تا حد زیادی از الگوهایی که در والدین خود می‌بینند، تأثیر می‌پذیرد. والدینی که خود را باور دارند، از چالش‌ها نمی‌ترسند و نگرشی مثبت به زندگی دارند، به فرزندانشان نشان می‌دهند که اعتماد به نفس در هر مرحله از زندگی ضروری است.»
این روانشناس سومین راهکار را «گوش دادن فعال به کودک» می‌داند. او می‌گوید: «والدین باید با دقت به حرف‌های فرزندشان گوش دهند و به نظرات و احساسات او احترام بگذارند. این روش به کودک احساس ارزشمندی می‌دهد و اعتماد به نفس او را افزایش می‌دهد.»
وی همچنین تأکید دارد که ایجاد فرصت برای تجربه‌های جدید و کمک به کودک در شناسایی مهارت‌ها و علایقش می‌تواند حس ارزشمندی درونی او را تقویت کند: «کودک باید یاد بگیرد که ارزشمندی‌اش را وابسته به تأیید دیگران نداند، بلکه از درون احساس کند که ارزشمند است. برای این کار، والدین باید بیشتر از نتیجه، به تلاش‌های او توجه نشان دهند و او را تشویق به یادگیری از چالش‌ها و لذت بردن از مسیر کنند.»
یاقوتی به والدین توصیه می‌کند که به فرزندانشان کمک کنند تا برنامه‌ریزی روزانه داشته باشند. او می‌گوید: «عادت به برنامه‌ریزی روزانه و اولویت‌بندی کارها به کودکان حس نظم و هدفمندی می‌دهد و باعث می‌شود که به یک فرد مستقل و با اعتماد به نفس تبدیل شوند.»
او به والدین یادآوری می‌کند: «اعتماد به نفس فرآیندی تدریجی است و نیازمند صبر و پشتکار والدین است. مهم‌ترین نقش والدین ایجاد فضایی امن و حمایت‌گرانه است که کودک در آن احساس پذیرش و احترام کند و بتواند خود را بشناسد و توانایی‌هایش را باور کند. اعتماد به نفس واقعی زمانی به‌وجود می‌آید که کودک به استانداردهای خودش اعتماد کند، نه اینکه تنها در جستجوی تأیید دیگران باشد.»
نظر شما