گروه ایرنا زندگی - جامعه مدت‌هاست که از تأثیر فناوری بر جوانان نگران است؛ اما برخلاف رادیو و تلویزیون، ماهیت بیش از حد به‌هم‌پیوسته رسانه‌های اجتماعی به اضطراب‌های جدیدی منجر شده است. از جمله نگرانی‌ها، ارتباط‌های عاطفی - جنسی در فضای مجازی است که غالباً به آسیب‌های جدی روانی و اجتماعی منتهی می‌شود. ازاین‌رو، دکتر مریم احمدیان نسب، متخصص روانشناسی تربیتی به ارائه توضیحاتی در این باره می‌پردازد.
عوامل گرایش نوجوانان به دوست‌یابی آنلاین و دوستی‌های اجتماعی
احمدیان نسب گفت دوست‌یابی در شبکه‌های اجتماعی مقتضای نیازهای جسمانی و روانی نوجوانان است: «امروزه به سبب نفوذ فناوری در همه جنبه‌های زندگی روزمره و دردسترس‌بودن تلفن‌های همراه و شبکه‌های اجتماعی شرایط برای برقراری ارتباط نوجوانان با همسالان و جنس مخالف بیش از بیش فراهم شده است که این مسئله نیز مقتضای نیازهای جسمانی و روانی و همچنین جستجوگری و کنجکاوی نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی است.»
این روانشناس تأکید کرد: «شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک ابزار ارتباطی هم دارای کارکرد مثبت بوده و هم کارکرد منفی دارند و این بستگی به نحوه استفاده از این شبکه‌ها و شرایط فرهنگی اجتماعی دارد. به‌عبارت‌دیگر، این شبکه‌ها هم می‌توانند یک فرصت محسوب شوند و هم تهدید. دوست‌یابی نوجوانان در شبکه‌های مجازی همیشه در پاسخ به یک موقعیت منفی به وجود نمی‌آید. بر اساس پژوهش‌ها، عوامل زیادی وجود دارد که منجر به گرایش نوجوانان به دوست‌یابی آنلاین و دوست‌های اجتماعی می‌شود.»
احمدیان نسب با اشاره به برخی از عوامل گرایش نوجوانان به دوست‌یابی‌های مجازی گفت: «نوجوانان در فضای مجازی راحت‌تر ابراز وجود می‌کنند و می‌توانند بدون نگرانی نظرات خود را بیان کنند، این سهولت استفاده و قابلیت‌های تکمیلی ادراک‌شده به طور غیرمستقیم به‌ویژه برای افرادی که در ارتباطات حضوری اجتماعی دچار مشکل هستند و اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی یا کمرویی دارند، باعث گرایش آنها به دوست‌یابی‌های آنلاین می‌شود؛ چراکه در هنگام ارتباط آنلاین احساس راحتی و خود افشایی بیشتری می‌کنند.»
این روانشناس تنهایی و انزوای اجتماعی را دلیل دیگر گرایش به دوست‌یابی‌های مجازی دانست و افزود: «در بسیاری از مواقع در محیط زندگی نوجوانان، افراد هم‌سن آنها زندگی نمی‌کنند و دچار انزوای اجتماعی هستند. این دسته برای پرکردن اوقات فراغت درگیر فضاهای مجازی شده و در این حین برای رفع تنهایی خود به دوست‌یابی‌های آنلاین با جنس مخالف روی می‌آورند.»
او ادامه داد: «عده‌ای از نوجوانان به علت هیجان‌طلبی، ارضای نیازهای روانی و عدم کشف هویت در شبکه‌های اجتماعی و ناشناس ماندن و لذت ادراک شده ناشی از آن به دوست‌یابی با جنس مخالف در شبکه‌های اجتماعی مجازی گرایش بیشتری دارند.»
به اعتقاد احمدیان نسب، باورها و افکار غیرمنطقی و نادرستی که به علت ناآگاهی و جهل نوجوانان و جوانان نسبت به شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، می‌تواند زمینه‌ساز پیداکردن دوست یا شریک زندگی از طریق شبکه‌های اجتماعی شود. او گفت:«برخی از این باورها عبارت‌اند از "شبکه‌های اجتماعی تنها جایی است که واقعاً می‌شود مردم را شناخت و نسبت به آنها اطلاعات درست به دست آورد"، "هر کسی به‌نوعی از این شبکه‌ها استفاده می‌کند"، "هیچ‌کس در بیرون از این شبکه‌های اجتماعی از من خوشش نمی‌آید و فقط می‌توانم از این طریق قابل‌احترام باشم" ، " "امروزه فقط از طریق شبکه‌های اجتماعی مجازی می‌توان شریک زندگی مناسب را یافت" و... .»
بلایی که دوستی‌های آنلاین بر سر نوجوانان می‌آورد
احمدیان نسب ابراز احساسات نوجوانان بدون پشتوانه عقل و منطق در فضای مجازی را باعث به مخاطره افتادن زندگی و آینده، سلامت روان و جسم، نگرش‌ها و پویایی‌های معنوی و اخلاقی آنها دانست و گفت: «ابراز علاقه منجر به درگیرشدن احساسات نوجوانان شده و بسیاری از آنها این احساسات را واقعی تلقی می‌کنند، به این ابراز علاقه‌ها و کلمات محبت‌آمیز دل می‌بندند، آنها را باور می‌کنند و شروع به ساخت و تصور آینده ایده‌آلی می‌کنند. در تخیلات خود گرفتار شده و کم‌کم از دنیای واقعی و واقعیت‌های زندگی فاصله می‌گیرند، این قبیل کلام‌ها و حرف‌ها می‌توانند تا مدت‌ها ذهن فرد را درگیر سازد، مانع تمرکز نوجوان به پیشرفت خود در دنیای واقعی و توسعه فردی وی شود، فرصت تفکر، مطالعه، پژوهش، برنامه‌ریزی، هدف‌گزینی و اتخاذ تصمیم‌های مناسب از او گرفته شود و در رفتار و عملکرد اجتماعی، تحصیلی و کارهای روزمره نوجوان افت و اختلال دیده شود.»
این روانشناس با بیان اینکه بسیاری از این ابراز علاقه‌ها در فضای مجازی زودگذر بوده و باعث بی‌اعتمادی و احساس بدبینی نوجوانان به جنس مخالف می‌شود، گفت: «ابراز علاقه‌های مجازی سلامت جسم و روان نوجوانان را دچار مخاطره می‌سازد، ممکن است برخی از نوجوانان ناامیدی، احساس پشیمانی، بی‌انگیزگی و حتی افسردگی را تجربه کنند و در بدترین حالت شاهد نوجوانانی هستیم که به علت دوستی با جنس مخالف از طریق فضای مجازی اقدام به خودکشی کرده‌اند.»
او تأکید کرد: «ابراز علاقه‌های شدید، مداوم و متعدد می‌تواند به عادی‌شدن روابط جنسی در فضای مجازی بینجامد وسبب دگرگونی در باورها و ارزش‌های معنوی و اعتیاد به رفتارهای مغایر با معیارهای اخلاقی و اعتیاد به هوس‌بازی‌های کوتاه شود؛ این امر به‌خودی‌خود می‌تواند به علت تغییر در برنامه‌ها، اهداف، تصمیم‌ها و انتخاب‌های نوجوان، آینده تحصیلی و شغلی و روابط عاطفی واقعی آتی فرد را به خطر اندازد.»
احمدیان نسب عنوان کرد: «از دیگر پیامدهای ابراز علاقه‌های نوجوانان و جوانان در ارتباط‌های مجازی کاهش رغبت به ازدواج و درگیرشدن در روابط عاطفی واقعی است.»
چه افرادی بیشتر به سمت دوستی‌های مجازی گرایش پیدا می‌کنند؟
احمدیان نسب در پاسخ به این سؤال گفت: «در جهت تبیین این که چه افرادی بیشتر به سمت دوستی‌های مجازی سوق پیدا می‌کنند، باید هم به ویژگی‌های شخصیتی افراد و هم به شرایط خانوادگی و محیطی توجه داشت.»
او تصریح کرد: «بسیاری از نوجوانانی که والدین کنترل‌گر، سخت‌گیر و مستبدانه دارند، ممکن است از عزت‌نفس مطلوب و اعتمادبه‌نفس کافی برخوردار نباشند و این امر می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات زیادی در تعاملات اجتماعی آنها شود.»
او ادامه داد:« این نوجوانان خود را دوست‌داشتنی و جذاب نمی‌دانند، احساس می‌کنند نمی‌توانند به‌راحتی در اجتماعات مختلف خود را بروز دهند، ازاین‌رو، شبکه‌های اجتماعی مجازی را گزینه مناسبی برای ابراز وجود در گروه‌های اجتماعی و دوست‌یابی تلقی می‌کنند.»
احمدیان نسب تصریح کرد: «در دنیای واقعی، جهت ارتباط با جنس مخالف، افراد نیازمند خودپنداره مثبت، عزت‌نفس مطلوب، جرئت‌ورزی و خودکارآمدی هستند، و نوجوانانی که در این زمینه‌های شخصیتی و روان‌شناختی مشکل دارند، به طور معمول از ورود به روابط واقعی می‌ترسند و خود را شایسته و لایق دوست داشته شدن نمی‌بینید و به شبکه‌های مجازی پناه میبرند.»
احمدیان نسب ترغیب دوستان را عاملی بر گرایش نوجوانان به دوست‌یابی دانست و افزود: «دوستان ترغیب‌کننده و درگیر در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند نوجوانان را به دوست‌یابی با جنس مخالف در شبکه‌های اجتماعی سوق دهند.»
او با اشاره به دیگر عوامل زمینه‌ساز گرایش نوجوانان به استفاده افراطی و دوست‌یابی مجازی گفت: «روابط نامطلوب والدین با نوجوانان، عدم تفریحات و سرگرمی‌های خانوادگی، تنها بودن نوجوانان برای ساعات طولانی در خانه، عدم توجه به نیازهای روانی نوجوانان از سوی خانواده، عدم مشارکت نوجوانان در تصمیم‌گیری‌های مهم خانوادگی، عدم سهیم بودن نوجوان در فعالیت‌های خانه و خانواده، عدم نظارت خانواده بر چگونگی استفاده از فضای مجازی، عدم آموزش استفاده از فضاهای مجازی و مخاطرات آنها و در مجموع شرایط خانوادگی نامطلوب نیز می‌تواند زمینه‌ساز گرایش نوجوانان به استفاده افراطی و دوست‌یابی مجازی شود.»
این روانشناس تربیتی بیان کرد: «بسیاری از جوانانی که امکانات، شرایط، فرصت‌ها و زمینه‌های لازم برای ازدواج در موعد مناسب را در اختیار ندارند، ممکن است جهت پاسخ به نیازهای جنسی و عاطفی خود به فضای مجازی روی‌آورند که این می‌تواند نقش مسکنی کوتاه‌مدت را برای آنها داشته باشد.»
نقش خانواده در پیشگیری از آسیب‌های فضای مجازی بر فرزندان
به گفته احمدیان نسب، واقعیت این است که جامعه ما در حال گذار از یک جامعه سنتی به سمت یک جامعه متجدد است. باید در نظر داشت که گرچه کارکرد خانواده تغییر نکرده، ولی روش‌های تربیتی ناگزیر از تغییر بوده و والدینی که نتوانند تغییر روش‌های تربیتی را در خانواده اعمال کنند دچار آسیب‌های جدی می‌شوند. ازاین‌رو، باتوجه‌به گسترش تکنولوژی و فناوری و نقش آن در زندگی نمی‌توان این عامل مهم را از زندگی حذف کرد؛ والدین می‌توانند با ایجاد رابطه مطلوب، صمیمانه و نزدیک با نوجوانان، آموزش درست استفاده هدفمند از شبکه‌های اجتماعی، ارتقا سطح سواد رسانه‌ای خودشان، داشتن مدیریت زمان و برنامه‌ریزی در اوقات استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی، نظارت بر فضای مجازی از طریق ابزارهای نظارتی والدین بااطلاع فرزندان، آموزش مهارت‌های زندگی و نحوه استفاده صحیح از قابلیت‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی، ایجاد انگیزه به حضور بیشتر در دنیای واقعی، فراهم‌ساختن فرصت‌های مشارکت نوجوانان در دنیای واقعی و پر کردن اوقات فراغت نوجوانان تا حدی از تهدیدهای فضای مجازی بکاهند.
این روانشناس دررابطه‌با نحوه واکنش والدین در صورت اطلاع از ارتباط فرزندشان با جنس مخالف گفت: «درصورتی‌که والدین متوجه شوند که نوجوانانشان از طریق شبکه‌های اجتماعی با جنس مخالف ارتباط دارند، نباید برخوردی خشن همراه با تنبیه از خود نشان دهند و به نصیحت‌کردن‌های مکرر بپردازند، زیرا با این کار نوجوان را به ادامه‌دادن رابطه خود با جنس مخالف به‌صورت پنهانی سوق می‌دهند.»
او تأکید کرد: «در این شرایط والدین باید خونسردی خود را حفظ کنند، صمیمانه و دوستانه با فرزندشان صحبت کنند، نظر نوجوان را در مورد این رابطه جویا شوند، در فضایی کاملاً مشارکتی، به جستجوی پیامدهای این نوع روابط بپردازند و وی را از شرایط و اتفاقاتی که ممکن است در آینده برای وی اتفاق بیفتد، آگاه سازند.»
نظر شما