گروه ایرنا زندگی - نوروز جشنی باستانی است که اولین روز بهار و تجدید زندگی طبیعت را گرامی میدارد. تهیه غذاهای خاص، پوشیدن لباس نو، دیدار با خانواده و دوستان و... از آدابورسوم جشن نوروز هستند. این رویداد فرهنگی بیش از ۳,۰۰۰ سال است که در پهنه وسیعی از جهان، از خاورمیانه تا بالکان، قفقاز، آسیای مرکزی و دیگر مناطق گرامی داشته میشود.
جشن نوروز به پیشنهاد ایران، جمهوری آذربایجان، هند، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه و ازبکستان در تاریخ ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹ میلادی (هشت مهر ۱۳۸۸ شمسی) بهصورت مشترک در فهرست «میراث فرهنگی ناملموس یونسکو» ثبت شد. پنج کشور افغانستان، عراق، قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان نیز در سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵ شمسی) تقاضای پیوستن به این کشورها را داشتند که با حضور آنها، تعداد کشورهای عضو در پرونده ثبت مشترک نوروز در یونسکو به ۱۲ رسید.
امروزه، جشن نوروز فقط محدود به چند کشور نمیشود و نهتنها پارلمان کانادا با تصویب لایحهای، نوروز را جشنی رسمی در تقویم ملی این کشور قرار داده، بلکه به جشنی جهانی تبدیل شده است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ (چهار اسفند ۱۳۸۸)، از ثبت نوروز در یونسکو استقبال کرد. این مجمع با تصویب قطعنامهای، ۲۱ مارس مصادف با اول فروردین را بهعنوان «روز جهانی نوروز» به رسمیت شناخت و آن را در تقویم رسمی سازمان ملل قرار داد.
کدام کشورها نوروز را جشن میگیرند؟
ایران
نام جشن: «نوروز» (Nowruz)
تاریخ جشن: ۲۱ تا ۲۴ مارس (اول تا چهارم فروردین)
آدابورسوم نوروز در سراسر «ایران» (Iran) بهرغم تنوع فرهنگی، شباهتهای زیادی به یکدیگر دارند؛ بهطوری که سنتهای مشترکی مانند خانهتکانی، سفره هفت سین، دیدوبازدید، چهارشنبه سوری و... در نقاط مختلف کشور به چشم میخورند. اول تا چهارم فروردین بهمناسبت نوروز در ایران تعطیل رسمی است؛ اما این جشن بهمدت ۱۳ روز تا روز سیزده بدر ادامه مییابد.
از دیرباز در ایران، رسم بر این بوده است که مردم تا پیش از آغاز سال نو، کارهای ناتمام خود را به پایان برسانند و با خانهای پاکیزه، لباسهای نو و روحیهای شاد، به پیشواز بهار و سال جدید بروند. بسیاری از مردم این فرصت را برای آشتی و کنارگذاشتن کینهها غنیمت میشمارند.
غذاهای مخصوص عید نوروز جزو رسوم جداییناپذیر ایرانیها هستند و مردم بنا بر باور و سلیقه خود، غذاهایی مانند سبزی پلو با ماهی، رشته پلو، آش رشته، کوکو سبزی و... را سر سفرهها میگذارند. پخت و سرو این غذاها، نهتنها سنتی دیرینه است؛ بلکه گزینهای عالی برای دورهمی همه اعضای خانواده و تجدید خاطرات به شمار میرود.
جمهوری آذربایجان
نام جشن: «نووروز بایرامی» (Novruz Bayrami)
تاریخ جشن: ۲۰ تا ۲۴ مارس (۲۹ اسفند تا چهارم فروردین)
دولت جمهوری «آذربایجان» (Azerbaijan) در سال ۲۰۰۶ میلادی، قانونی را به تصویب رساند که به موجب آن، پنج روز تعطیل رسمی به عید نوروز اختصاص یافت. در باور آذربایجانیها، آتش نماد پاکسازی و روشنی است. برپایی آتش در چهارشنبه آخر سال از سنتهای مهم نوروز در این کشور محسوب میشود. در این رسم، هر فردی هفت بار از روی یک آتش یا یک بار از روی هفت آتش میپرد.
سنتهای مرتبط با آب، نمادی از شروع سال نو در آذربایجان به شمار میروند. یکی از این سنتها، پریدن از روی آب روان است که بهعنوان نشانهای از زدودن گناهان سال گذشته تعبیر میشود. همچنین مردم در شب عید، پیش از خوابیدن بر خود آب میپاشند. بر اساس سنت، تمام اعضای خانواده در اولین روز عید باید در خانه بمانند؛ در غیر این صورت معتقد هستند که هفت سال بیخانمانی در انتظارشان خواهد بود.
آذربایجانیها علاقه ویژهای به چیدن سفره هفت سین دارند و اغلب آینه، تخممرغ رنگی و شمع نیز در آن قرار میدهند. شمع نماد آتش و نور (دفع بلا) و آینه نماد شادی و خوشبختی است. دورهمیهای خانوادگی، جشنهای عمومی، کنسرتهای موسیقی سنتی، اجرای هنرمندان خیابانی و مسابقات چوگان در مناطق روستایی نیز جزو رسوم نوروزی این کشور هستند.
هند
نام جشن: «نائوروز» (Nauroz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
«هند» (India)، سرزمین وسیعی است که در آن مردم با ادیان و فرهنگهای مختلف، در کنار یکدیگر زندگی و جشنهای بسیاری را برگزار میکنند که از جمله آنها میتوان به جشن نوروز اشاره کرد. هر ایالت هندوستان، سال نو را بهدلایل مختلف و با باورهای خاص خود جشن میگیرد که در این میان ایالتهای ماهاراشترا، گجرات و منطقه کشمیر، آن را باشکوهتر برگزار میکنند. مردم هندوستان علاوه بر تهیه لباسهای نو و تزیین خانهها، دید و بازدید از اقوام را در برنامه عیدانه خود دارند.
جشن سال نو در منطقه کشمیر توسط مسلمانان شیعه و جامعه زرتشتیان هند برگزار میشود. روز اول نوروز، آغازگر جشنها است. در این روز، مسلمانان در مساجد و زرتشتیان در آتشکده، عبادت ویژهای به جا میآورند. پس از دعا، با بوسیدن سر یا دست (به نشانه احترام) و درآغوشکشیدن یکدیگر، سال جدید را تبریک میگویند. جشنهای نوروز در کشمیر هند حدود یک هفته طول میکشد. مردم به یکدیگر هدیه و شیرینی میدهند و دورهمیهای خانوادگی را در برنامه خود دارند. بزرگترها نیز با عیدی، کودکان را شاد میکنند.
غذای سنتی نوروز در کشمیر شامل ماهی با «نادور» (Nadur؛ ساقه نیلوفر آبی) میشود. ماهی را سرخ میکنند و سپس با ساقه نیلوفر و ادویههای بسیار تند میپزند. غذای محبوب دیگر، ترکیب مرغ با شلغم خشک است. همچنین در این روز، شیرینیها و کیکهای ویژهای برای پذیرایی از مهمانان آماده میشود. فالوده نیز جزو خوراکیهای اصلی در میان پارسیان هند (زرتشتیهای ایرانیتبار) است.
قرقیزستان
نام جشن: «نوروز» (Nooruz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
نوروز، یکی از مهمترین جشنهای کشور «قرقیزستان» (Kyrgyzstan) است و فرصتی عالی برای دورهمیهای خانوادگی و تجدید دیدار با خویشاوندان به حساب میآید. شهرها و روستاها با برگزاری جشنها و مراسم متنوع، به استقبال بهار میروند. این رویدادها شامل اجرای موسیقی سنتی، رقصهای ملی و همچنین بازیهای سنتی عشایری است. در این جشنها میتوانید شاهد برگزاری کشتیهای سنتی، مسابقات تیراندازی با کمان و سوارکاری باشید. همین طور مسابقه «کوک بورو» (Kok Boru)، نوعی از «بزکشی» (Buzkashi؛ نوعی رقابت سوارکاری با استفاده از جنازه بز) در مراسم نوروز برگزار میشود.
جشنهای نوروز در قرقیزستان بهطور سنتی با موسیقی آغاز میشود؛ بهخصوص با «کرنا» که از قدیمیترین سازهای بادی ایرانی به شمار میرود. شب قبل از عید، مردم ظروف خانه را با آب چشمه، شیر و دانههای غلات پر میکنند تا سالی مملو از باران و محصول داشته باشند. همچنین آنها خانههایشان را تمیز و مرتب میکنند؛ بدهیهایشان را میپردازند و از افرادی که رنجاندهاند، طلب بخشش دارند. مردم این سرزمین، روز عید را با برپایی جشنها و رقصهای مختلف به خوشی میگذرانند.
قرقیزها در جشن نوروز غذایی به نام «سومولوک» (Sumolok؛ سمنو) میپزند. این غذا بهطور سنتی ۲۴ ساعت قبل از آغاز سال نو، در دیگهای بزرگ در خیابانها پخته میشود. میزهای نوروزی قرقیزها مملو از انواع غذاهای خوشمزه سنتی نظیر «بورسوک» (borsok؛ نان سرخشده) و «چلو گوشت» (Beef Plov) است.
پاکستان
نام جشن: «نائوروز» (Nauroz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
برخی گروههای مذهبی شیعه، اسماعیلیان، مردم بلوچ و همین طور جوامع هزاره، تنها کسانی هستند که نوروز را در «پاکستان» (Pakistan) جشن میگیرند. آنها پیش از آغاز عید نوروز برای خوشامدگویی به بهار و شروع مجدد زندگی، به خانهتکانی میپردازند؛ درخت میکارند؛ لباسهای نو میدوزند و تخممرغها را تزیین میکنند. برگزاری مسابقات چوگان و رقصهای سنتی نیز بخشی از این جشن را تشکیل میدهند.
در شب قبل از نوروز، خانوادههای پاکستانی به مزار عزیزانشان سر میزنند و یاد و خاطره آنها را گرامی میدارند. پس از این زیارت، اعضای خانواده برای صرف شام عید در کنار یکدیگر جمع میشوند که متشکل از غذاهای سنتی و خوشمزه است.
سفره هفت سین پاکستانیها مانند ایرانیها شامل سرکه، سکه، سیر، سیب، سبزه، سمنو و سماق میشود. برخی افراد نیز آینه (نماد سال گذشته)، تخممرغ (نماد باروری و زایش)، ماهی قرمز (نماد زندگی جدید) و شمع (نماد روشنایی و شادی) را سر سفره میگذارند. در طی جشن نوروز، غذاهای مختلفی تهیه میشود که اغلب همراه با رشته است. همچنین سبزی پلو با ماهی در غذاهای نوروزی پاکستان به چشم میخورد.
ترکیه
نام جشن: «نوروز» (Nevruz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
جشن نوروز که در «ترکیه» (Turkey) با نامهای مختلفی همچون «نوروز سلطانی» (Nevruz-i Sultani) و «سلطان نوروز» (Sultan Nevruz) شناخته میشود، همچنان بهعنوان سنتی زنده و پویا در جامعه ترکیه از جایگاه ویژهای برخوردار است. برخی آدابورسوم نوروز مانند پریدن از روی آتش، پریدن از روی آب و حمامکردن، در اکثر کشورهای برگزارکننده جشن نوروز از جمله ترکیه رواج دارند. آنها نماد پاکسازی و تطهیر هستند و به استقبال از سال نو و رهایی از آلودگیهای سال گذشته اشاره میکنند.
مردم ترکیه برای استقبال از سال نو، خانههایشان را تمیز میکنند و لباسهای نو میپوشند. سفره ویژهای با هفت نوع خوراکی مختلف برای جشن نوروز تدارک میبینند تا همه اعضای خانواده در کنار یکدیگر از آنها لذت ببرند و نمادی از برکت و فراوانی در سال جدید باشد. سبزه عید نیز اغلب زینتبخش این سفره است.
تخممرغزنی از سرگرمیهای محبوب در جشنهای نوروز ترکیه محسوب میشود؛ به این ترتیب که هر دو نفر، تخممرغهای رنگی آبپز را به هم میزنند و کسی برنده است که تخممرغش نشکند. علاوه بر این، برگزاری مسابقات ورزشی، شعرخوانی، اجرای رقص و... جزو رسوم نوروزی هستند.
در ایام نوروز، بازدید از آرامستانها و دیدار با گذشتگان در ترکیه مرسوم است. مردم با این دیدارها، به اجداد و درگذشتگان خود ادای احترام کرده و از آنها طلب خیر و برکت میکنند.
ازبکستان
نام جشن: «ناوروز» (Navruz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
نوروز در «ازبکستان» (Uzbekistan) یکی از محبوبترین، رنگارنگترین و شادترین جشنها به شمار میرود. ازبکها بر این باور هستند که کارهای خیر، در سال نو برایشان خوشیمنی به ارمغان میآورد؛ بنابراین، سعی میکنند تا کینهها را دور بریزند؛ از بحث و جدل بپرهیزند و به نیازمندان کمک کنند.
مردم ازبکستان در روزهای نوروز از مهمانان زیادی در خانه پذیرایی میکنند؛ به دیدار اقوام و آشنایان میروند و به یکدیگر هدیه میدهند. جشن نوروز در این کشور فقط به یک روز خلاصه نمیشود و برای چند هفته (حدود یک ماه) ادامه دارد.
آمادگی برای نوروز از شب قبل عید آغاز میشود؛ زمانی که زنان غذای ملی «سومالک» (sumalak؛ سمنو) را آماده میکنند. فرایند پخت سمنو طولانی و پرزحمت است؛ بهطوری که در دیگ بزرگی بهمدت ۲۴ ساعت و با همزدن مداوم پخته میشود. تهیه سمنو، رویدادی جمعی و زنانه است که اغلب با خواندن آهنگهای ملی، رقص و بیان داستانهای محلی، شور و حال متفاوتی پیدا میکند.
تهیه غذاهایی مانند حلیم، پلوی ازبکی (Uzbek Plov)، سومسای سبز (Green Somsa)، شوربا، شیرینیهای مختلف و... در روزهای نوروزی ازبکستان رواج دارد. بهطور سنتی، هفت غذای ویژه به نشانه برکت و خوشیمنی در ماههای پیش رو، سر سفره نوروز قرار میگیرد.
افغانستان
نام جشن: «نوروز» (Nowruz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
جشنهای نوروزی در «افغانستان» (Afghanistan) بهطور معمول حدود دو هفته جریان دارد و در اولین روز سال نو، به اوج خود میرسد. یکی از رسوم مشترک مردم افغانستان و ایران، «خانهتکانی» است که از اوایل اسفندماه یا حداقل دو هفته قبل از سال نو آغاز میشود. همچنین خانوادهها با خرید لباس نو، به استقبال بهار میروند.
پخت «سمنک» (Samanak؛ سمنو) یکی از رسوم اصلی نوروز در افغانستان است که محفلی شاد برای دختران و زنان فراهم میشود تا آواز بخوانند و از زندگی لذت ببرند. سمنو از اجزای سفره هفت سین است که در کنار سبزه، سنجد، سرکه، سیب، سیر و سماق چیده میشود.
تهیه «هفتمیوه» یکی دیگر از رسوم مهم عید نوروز در افغانستان به حساب میآید که از میوههای خشک نظیر گردو، بادام، سنجد، کشمش، پسته، قیسی و برگه زردآلو تشکیل شده است. برای این منظور، گردو، بادام و پسته را در آب داغ روی گاز میگذارند تا پوست آنها را جدا کنند. وقتی مغزها آماده شد، همه مواد را در ظرفی میریزند و آب داغ به آن اضافه میکنند تا برای یک شب بماند. میوهها بههمراه شربت خوشمزه آن در روز نوروز برای پذیرایی از مهمانان سرو میشوند.
جشنواره گل سرخ، مراسم «جهنده بالا» (برافراشتن پرچم در بارگاه منسوب به حضرت علی (ع)) و مسابقات بزکشی (ورزش ملی و سنتی افغانستان) در مزار شریف برگزار میشوند و شوروحال خاصی به فضای شهر میبخشند.
عراق
نام جشن: «نوروز» (Newroz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
برای مردم کردستان «عراق» (Iraq) و سایر نقاط این کشور، نوروز نماد خوشبختی، پیروزی بر ظلم و در سالهای اخیر، فرصتی دیگر برای لذت از صلح و همبستگی است. نوروز در کردستان عراق جایگاه ویژهای دارد و برگزاری آن سه تا هفت روز طول میکشد. این جشن باستانی با اسطوره کاوه آهنگر و پیروزی بر ضحاک گره خورده است و باشکوه خاصی برگزار میشود.
شیوه برگزاری جشن نوروز در مناطق مختلف کشور عراق تفاوت دارد؛ اما بهطور کلی مردم در اقلیم کردستان عراق برای خوشامدگویی به بهار، لباسهای رنگارنگ سنتی میپوشند. آنها به دل طبیعت میزنند و در کنار عزیزان خود، غذای دورهمی میل میکنند. رقص محلی بخش جداییناپذیر این جشن به حساب میآید.
در شهر «آکره» (Akre) در اقلیم کردستان عراق، مردان و زنان با روشنکردن مشعلهای آتش، به قله کوهی صعود میکنند که پرچمهای بزرگ کردی در آن به اهتزاز درآمده است. آتشبازیهای جذاب نیز زیبایی دوچندانی به این مراسم میبخشند. شهرت این جشن تا حدی است که هر سال هزاران نفر برای تماشا به این منطقه میآیند.
نوروز فقط به کردستان عراق اختصاص ندارد و در بغداد، دیاله و کوت با شور و شوق خاصی گرامی داشته میشود. مردم در این مناطق نیز به دامن طبیعت میروند تا از زیبایی آن لذت ببرند. در روز اول نوروز، علاوه بر کردهای فیلی (کردهای شیعه)، بسیاری از شهروندان عراقی به زیارت حضرت علی (ع) در نجف اشرف میروند. همچنین، سرکشی به قبور بستگان در قبرستان وادی السلام، از دیگر رسوم رایج سال نو است.
قزاقستان
نام جشن: «نائوریز» (Nauryz)
تاریخ جشن: ۲۱ تا ۲۳ مارس (اول تا سوم فروردین)
مردم «قزاقستان» (Kazakhstan) در جشنهای نوروز سعی میکنند که کدورتها را کنار بگذارند و سال نو را با حال خوب جشن بگیرند. «چادرهای سنتی عشایر» (Yurt) در میدانهای شهرها و روستاهای بزرگ و کوچک قزاقستان برپا و سفرهای رنگین در هرکدام پهن میشود. در این مکانها میتوانید با فرهنگ و سبک زندگی عشایر آشنا شوید و افرادی را ببینید که لباسهای سنتی زیبا به تن دارند. همچنین میتوانید به آهنگهای قزاقی و نوای سازهای سنتی گوش دهید.
نمایشگاهها و بازارهای متعددی در قزاقستان برپا میشود که در آنها انواع سوغات و هدایای سنتی به فروش میرسد. جوانان قزاق در جشنهای نوروز معمولا دور تاب بزرگی به نام «آلتیباکان» (Altybakan) جمع میشوند و علاوه بر تاببازی، به آوازخوانی و بازیهای سنتی میپردازند. همچنین، بسیاری از خوانندهها در طول تعطیلات، کنسرت برگزار میکنند. در پایان جشن باشکوه نوروز در قراقستان، آسمان شب غرق نورافشانی میشود و خاطرهای ماندگار از نوروز را در ذهنها به یادگار میگذارد.
در میان غذاهای نوروزی قزاقستان، «نائوریز کوژه» (Nauryz kozhe) مهمترین و نماد اصلی این جشن به شمار میرود. این غذا هفت ماده مختلف دارد که شامل آب، گوشت، آرد، کره، نمک، شیر یا ماست و یکی از انواع غلات مانند برنج، ذرت یا گندم است. در طول جشنهای نوروز، نائوریز کوژه بههمراه سایر غذاهای سنتی قزاقستان برای پذیرایی از مهمانان تهیه میشود.
تاجیکستان
نام جشن: «ناوروز» (Navruz)
تاریخ جشن: ۲۱ مارس (اول فروردین)
نوروز یکی از مهمترین جشنهای «تاجیکستان» (Tajikistan) است و در سراسر کشور با شوروشوق فراوانی گرامی داشته میشود. در شهرها میتوان شاهد برگزاری جشنهای شاد و کنسرتهای متنوع بود. مردم روستاها نیز با برپایی مسابقات سنتی سوارکاری، جنگ خروسها، بادبادکبازی و بزکشی، گرد هم میآیند و ساعات خوشی را سپری میکنند. جشن نوروز در تاجیکستان برای یک روز تعطیل رسمی است؛ اما بهمدت پنج تا ۶ روز ادامه دارد.
نقاط مختلف شهرها و روستاهای تاجیکستان با نمادهایی از عید نظیر سبزه، گل و سفرههای هفت سین تزیین میشوند و حالوهوای نوروزی به خود میگیرند. مردم نیز خانهتکانی میکنند و لباسهای نو و تمیز میپوشند. کینهها و کدورتها را کنار میگذارند و از یکدیگر طلب بخشش میکنند.
بازیهای سنتی متنوعی در طول تعطیلات عمومی نوروز در تاجیکستان انجام میشود که طرفداران زیادی دارد. رقصها و آوازهای محلی نیز مکمل این جشنها هستند. همچنین برگزاری جشنواره گل، نمایشگاههای محصولات کشاورزی و غذایی بخشی از مراسم نوروزی محسوب میشوند.
هر خانواده تاجیک، سفرهای به نام «دسترخوان» (Dastarkhan) میچیند و باید روی آن هفت نوع غذا یا خوراکی وجود داشته باشد که با حروف «سین» یا «شین» شروع شود. در مرکز سفره، «سومالک» (Sumalak؛ سمنو) قرار دارد که از جوانه گندم تهیه شده است. مردم یک شب قبل از نوروز، سمنو را در دیگ بزرگی میپزند و در حین تهیه آن با یکدیگر میرقصند و آواز میخوانند. سپس سمنو را بین همسایگان، اقوام و دوستان پخش میکنند. آنها قبل از خوردن سمنو، آرزویی میکنند و بنابر باوری سنتی امید دارند که در سال آینده برآورده شود.
ترکمنستان
نام جشن: «نووروز» (Novruz)
تاریخ جشن: ۲۱ تا ۲۲ مارس (اول تا دوم فروردین)
جشنهای نوروز در «ترکمنستان» (Turkmenistan)، هر سال پیش از آغاز سال نو با مراسم درختکاری آغاز میشود و رئیسجمهوری، نمایندگان هیئتهای دیپلماتیک و مهمانان ویژه در آن حضور مییابند. شهروندان ساکن در عشقآباد، پایتخت ترکمنستان، جشن ملی بهار را در نزدیکی «رودخانه قرهقوم» (Karakum River) برگزار میکنند. نمایشگاهی در کنار رودخانه برپا میشود که زندگی سنتی ترکمنها را با آیینهای اصیل، چادرهای عشایری سفیدرنگ و سکوهایی با روکشی از فرش، بازسازی میکند. کارگاههای صنایع دستی و غرفههای نمایشگاهی نیز در این محل فعال هستند.
به گزارش وب گاه گردشگری کجارو، جشن نوروز در ترکمنستان معمولا با دورهمی خانوادهها در کنار سفرههای مملو از غذا جشن گرفته میشود. دیدوبازدید با همسایگان و دوستان و رد و بدل شیرینیهای خوشمزه و غذاهای ملی نیز در این کشور مرسوم است. همچنین، مردم با برگزاری مسابقات سوارکاری، رقصهای سنتی و کشتی، خود را سرگرم میکنند.
سرو غذاهای تهیهشده از گندم نظیر نان، حلوا و آش گندم، از بخشهای مهم جشن نوروز در ترکمنستان محسوب میشود. همچنین «سمنی» (Semene؛ سمنو)، پای ثابت این سفره است. سبزکردن سبزه نیز رسمی دیرینه و مهم در این سرزمین به شمار میرود.
نظر شما