گروه ایرنا زندگی - همه در یک خانواده به دنیا می‌آیند، اما همه خانواده سالمی ندارند. فقدان خانواده سالم می‌تواند به جهات مختلف منجر به سقوط جامعه شود چراکه کانون خانواده نقش مهمی در تبدیل‌شدن ما به افراد بهتر به‌صورت فردی و همچنین شهروندان بهتر جامعه ایفا می‌کند.
خانواده، بهترین مکان برای القای ارزش‌ها و ایجاد تغییرات است. وقتی خانواده‌ها باور داشته باشند که می‌توانند یکدیگر را در مسیر پیشرفت کمک کنند، جامعه می‌تواند به موفقیت‌های بزرگ‌تری دست یابد. از سوی دیگر، اگر خانواده‌ها در فقر و ناامیدی به سر ببرند، جامعه رونق نخواهد گرفت؛ بنابراین، تأثیر خانواده بر جامعه را نباید دست‌کم گرفت.
با توجه به اهمیت و ارزش جایگاه خانواده، در دهه‌های اخیر تهدیدها و آسیب‌هایی خانواده را به چالش کشیده و پیامدهای ناگواری برای آن به بار آورده‌اند. اعتیاد، طلاق رسمی و عاطفی زوجین، افزایش سن ازدواج، کاهش تمایل به فرزند آوری، مشکلات اقتصادی و... ازجمله چالش‌های فراروی خانواده‌ها در سال‌های گذشته بوده است که بنیان این نهاد را به‌طورجدی تهدید می‌کند. از این‌رو، به‌منظور بررسی عوامل تهدیدکننده بنیان خانواده و راهکارهای رفع آن با دکتر مریم صف‌آراء، روانشناس بالینی و عضو هیات‌علمی دانشگاه الزهرا (س) به گفت‌وگو پرداختیم.
نقص در تعامل از عوامل مهم آشفتگی در خانواده‌ها است
بر اساس آمارها در ایران، ۲۰ درصد خانواده‌ها گسسته(طلاق رسمی)، ۲۰ درصد خانواده‌ها بالنده با کارکرد خوب و ۶۰ درصد خانواده‌ها آشفته به شمار می‌روند که شکل ظاهری یک خانواده را دارا هستند؛ دکتر صف‌آراء در تعریف خانواده آشفته و بالنده می‌گوید: «منظور از خانواده آشفته و بالنده پرداخت به مصادیق این عناوین نیست؛ در تعریف بالنده می‌توان تعابیری مثل متعادل، سالم، پرنشاط و ... را گنجاند اما گاهی ممکن است خانواده‌ای متعادل باشد که بالنده هم نیست لذا در این تعریف، باید دنبال ویژگی‌های اساسی و تعیین‌کننده از قبیل پویائی در تعامل باشیم.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «اگر ارتباط بین اعضای خانواده آگاهانه و بدون تهدید باشد، رابطه سالمی بین اعضا خانواده برقرار گشته و در این صورت می‌توان گفت خانواده بالنده و سالم است. در این خانواده‌ها مقررات بر کسی تحمیل نشده و قوانین تا حدی منطقی تعیین می‌گردد که همه اعضا خانواده به‌راحتی آن را پذیرفته و به آن‌ها پایبندند.»
صف‌آراء، احترام بین اعضای خانواده را یکی دیگر از ویژگی خانواده بالنده دانست و افزود: «در چنین خانواده‌ای علاوه بر این‌که یک تعریف شفاف و روشن نسبت به نقش و وظایف هر یک از اعضا خانواده نسبت به همدیگر وجود دارد، اعضای خانواده نسبت به این جایگاه‌ها نیز احترام قائل‌اند و تداخلی بین وظایفشان رخ نمی‌دهد.»
تمرکز بر مهارت افزایی در ارتباط خانوادگی
صف‌آراء خانواده ایرانی را به لحاظ ساختار شناختی – رفتاری در معرض خطر می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «دور شدن خانواده از بایسته‌های اصیل رفتاری – عاطفی در نظام خانواده و گرویدن به خودمحوری، تجرد گرایی به قیمت کسب استقلال خیالی و واهی، جابجایی مفهوم قدرت شخصی و شخصیتی در اذهان مردم و متعاقب آن گرویدن به ابزارهای مجازی و غیراصولی، کاهش آمار ازدواج، افزایش طلاق، تجمل‌گرائی و ... خانواده ایرانی را به لحاظ ساختار شناختی – رفتاری در معرض تهدید و خطر قرار داده است.»
او ادامه می‌دهد: «برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر و برون‌رفت از این حلقه‌ی معیوب، ارتقا سطح شناخت و تمرکز بر مهارت افزایی‌ها می‌تواند عامل بسیار مؤثری باشد.»
اصلی‌ترین ملزومات تحکیم بنیان خانواده
صف‌آراء می‌گوید ازجمله عواملی که خانواده سالم را تهدید می‌کند، آسیب‌های نوپدیدی است که امروزه به‌عنوان تکنولوژی وارد زندگی بشری شده است: «اگرچه بیشتر امور جاری و سرعت انجام امور روزمره منوط به استفاده از این ابزارها است، آنچنان که گاهی هم بدون آن‌ها شرایط استفاده و بهره‌برداری از خیلی برنامه‌های روزمره وجود ندارد، اما به‌واقع و به شکل جدی، این وسایل سلامت خانواده را در همه‌ی ابعاد تهدید و بنیان خانواده را متزلزل می‌کند.»
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: «فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و تکنولوژی‌های مدرن، همان‌قدر که زندگی را آسان کرده است، اگر به‌خوبی مدیریت نشود، موجب تزلزل و تذبذب خانواده‌ها خواهد شد. لذا در این عرصه، پیش‌نیازهای آموزشی و یادگیری مهارت‌های مرتبط برای اعضاء خانواده ضروری به نظر می‌رسد.»
صف‌آراء، توجه به آموزش‌های پیش از ازدواج و تداوم و برنامه‌ریزی در حین زندگی مشترک را از اساسی‌ترین ملزومات در تحکیم بنیان خانواده می‌داند و می‌گوید: «زوجین باید دوره‌هایی ازجمله همسرداری و تربیت فرزندان که از ارکان اصلی زندگی مشترک به‌حساب می‌آیند را آموزش ببینند؛ البته اگر این آموزش‌ها پایه و رنگ آموزه‌های دینی داشته باشد و تغییر در رفتارها نیز بر اساس زیست و سبک دینی و اسلامی باشد، قطعاً موجب حفظ اساس خانواده‌ها خواهد شد.»
ایشان توجه به سه مؤلفه آموزش، فرهنگ‌سازی و مهارت افزایی را از عوامل مهم در تحکیم خانواده می‌داند و می‌گوید: «بدون شک برقراری این قاعده سه محوری حین زندگی و تقویت آن، موجب ایجاد سلامت روانی و معنوی در بین اعضاء خانواده خواهد شد.»
این روانشناس بالینی می‌گوید نشاط خانواده از دیگر عوامل تحکیم بنیان خانواده است: «تعلیم آموزه‌های دینی اعم از گذشت، قناعت، اهمیت دادن به همسر، تلاش برای خوشبختی یکدیگر، تعامل، صمیمت، حفظ حریم‌ها، احترام متقابل و ایجاد معنویت در زندگی همه از شاخصه‌های مهم ایجاد نشاط در زندگی و بالطبع تحکیم بنیان خانواده است.»
حس تعلق به خانواده را در فرزندانتان ایجاد کنید
صف‌آراء معتقد است محیط خانواده به فرزندان هویت و اعتبار می‌بخشد: «خانواده‌ها با طراحی چارچوب درست رفتاری – عاطفی باید فرزندان را تحت حمایت منطقی خود قرار دهند؛ لذا کودک و نوجوان در خانواده‌ای به هویت واقعی و درست می‌رسد که در آن خانواده به حس اعتماد و خود ارزشی خویش دست‌یافته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «فرزندانی که در خانواده، حس مثبت دریافت کرده و خود را با هویت مستقل فرض کنند، دارای قوت و قدرت در اعتمادبه‌نفس شده و همین امر در اجتماع برای آن‌ها سلامت روانی و امنیت روانی- اجتماعی ایجاد می‌کند، چرا که او در جامعه نیز با ایجاد روابط سالم و صحیح، اعتماد به همسالان و سایر گروه‌های اجتماعی را تقویت خواهد کرد.»
به گفته این استاد دانشگاه، بازی با کودک، غذا خوردن اعضا خانواده در کنار یکدیگر و ... موجب برقراری رابطه مؤثر با کودک شده و زمینه درک احساسات و عواطف او را برای خانواده ایجاد می‌نماید: «با برقراری بستر عاطفی – رفتاری متعادل و متعالی نه‌تنها زمینه‌ی دوری کودک و نوجوان از خانواده بسیار محدود می‌گردد بلکه منشأ تعلق و دل‌بستگی‌های بهنجار برای ایشان به وجود آمده و خانواده را به‌عنوان اصیل‌ترین و مهم‌ترین زیربنای شخصیتی خویش در نظر گرفته و بر اساس آن در همه ابعاد ابراز وجود می‌کند.»
محصولات رسانه ملی با ساختار خانواده ایرانی فاصله دارد
صف‌آراء با انتقاد از نقش رسانه ملی در تضعیف خانواده افزود: «متأسفانه رسانه ملی به‌عنوان بزرگ‌ترین مهد برقرارکننده الگوی همانندسازی برای خانواده‌ها در همه گروه‌های سنی، نتوانسته است در فیلم‌ها و سریال‌ها آن‌طور که شایسته است به معرفی سبک زندگی سالم در همه ابعاد سلامت بپردازد.»
او ادامه می‌دهد: «بدون شک در فیلم‌ها و سریال‌های رسانه ملی ایران، شخصیتی که در همه ابعاد اجتماعی، روانی، معنوی و جسمانی سالم باشد قابل‌تفکیک از غیر از این الگو نیست؛ چراکه در رسانه نه به معرفی این ابعاد در شخصیت انسانی پرداخته‌شده و نه‌چندان انسان‌های با چنین الگوهای شخصیتی با توجه و تمرکز ویژه معرفی‌شده‌اند؛ بنابراین، ظرفیت رسانه در راستای معرفی ساختار خانواده تراز و جریان سازی مؤثر در این خصوص نمی‌تواند نادیده گرفته شود.»
با خانواده متعادل، جامعه متعالی بسازیم
صف‌آراء در پایان می‌گوید اگر خانواده جانی باشد که به پیکره اجتماع هویت می‌بخشد، پرواضح است که هراندازه این جان پرمایه، قوی و قدرتمندتر باشد، پیکره اجتماع نیز سالم و برقرارتر خواهد بود: «بدون شک پرمایگی، قدرت و قوت خانواده بر اساس غنائی است که در اندیشه و رفتار اعضای خانواده جریان دارد. به عبارتی، جریان سازی سه سویه افراد متعارف، خانواده متعادل و جامعه متعالی لازم و ملزوم یکدیگر در راستای تحقق زیست متعادل و بلکه متعالی است.»
نظر شما