اردبیل، سرزمین چشمه های بهشتی با تاریخ باستانی

استان اردبیل به دلیل داشتن اقلیم بی نظیر و آب و هوایی استثنایی از دیرباز و در طول تاریخ مسکن انسان ها و مهد تمدن ها و فرهنگ های مترقی بوده است.
وجود بیش از ۱۵۰۰ اثر تاریخی بصورت محوطه ها، تپه ها، پل ها، بناها و قلعه ها در جای جای استان از جمله محوطه تاریخی پیرازمیان در مشگین شهر، گیلوان در شاهرود خلخال، تپه تاریخی نادر اصلاندوز و آناهیتا در سرعین، پل پردیس در شهرستان کوثر و هفت چشمه در اردبیل، بقاع شیخ صفی الدین اردبیلی و شیخ جبرائیل و مجموعه بزرگ بازار تاریخی اردبیل و قلعه های اولتان در پارس آباد، قهقهه در مشگین شهر و قیزقلعه در بیله سوار موید این امر است.

● جاذبه های طبیعی
جاذبه های متنوع طبیعی از جمله وجود بیش از ۱۱۰ چشمه آب گرم و سرد معدنی در شهرهای سرعین، مشگین شهر، نیر و کوثر، استان اردبیل را به عنوان مهم ترین کانون آبهای معدنی و درمانی کشور و سرزمین چشمه های بهشتی معروف کرده است. وجود کوه ها و دره های شگرف و زیبا همچون کوه اسطوره ای و مقدس سبلان، دومین کوه مرتفع ایران، کوه آق داغ با گونه های متنوع گیاهی و جانوری و مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع و دره اعجاب انگیز شیروان دره سی، رودهای پرآب و همیشه جاری ارس، قزل اوزن، دره رود، قره سو و بالخلو و دریاچه های زیبای شورابیل، نئور، سبلان و نیز دشت های پرمحصول و فراخ اردبیل و مغان و تفرجگاه های چشم نواز فندقلوی نمین و بولاغلار نیر در کنار هوای مطبوع و دلنواز و غذاهای لذیذ محلی و سوغاتی هایی چون عسل سبلان و حلوای سیاه اردبیل از جاذبه های استان اردبیل است.
استان اردبیل در زمینه برگزاری آئین های سنتی و جشنواره های مختلف نیز فعالیت های قابل توجه دارد که از آن جمله می توان به فستیوال ورزش های زمستانی، جشنواره کوچ عشایر شاهسون، جشنواره گل های بابونه نمین و رغایب کلور با نمادهایی از هنرها و صنایع دستی متنوعی همچون قالی، گلیم، جاجیم، ورنی و هنرهای چوبی و سفال، کاشی و تراش سنگ های تزئینی و محصولات چرمی اشاره کرد.
این ویژگی ها همراه با امکانات متنوع گردشگری از جمله دهها هتل و مرکز اقامتی، پذیرائی و تفریحی و فرهنگی با مردمانی فرهنگ دوست و میهمان نواز از سرمایه ها و منابع مهم گردشگری استان اردبیل به شمار می روند.

● جذب میلیون ها گردشگر
 سالانه میلیون ها گردشگر داخلی  از جاذبه های تاریخی و طبیعی استان اردبیل بهره مند می شوند.
آبگرم های معدنی با خاصیت درمانی و شفابخش در مناطق مختلف این استان به ویژه در شهر سرعین همراه با آب و هوای خنک، محیطی دلچسب برای گردشگران بوجود آورده است و هر سال هزاران نفر گردشگر را بسوی خود جذب می کند.
آبگرم های قوتورسوئی و شابیل و قینرجه صخره های محراب داشی (سنگ محراب) و تالاب های ات گلی، قره گل، طاووس گلی، نعمت گلی نیز از جاذبه های زیبای سبلان و مشگین شهر هستند.

** آب های گرم معدنی چشمه های بهشتی استان اردبیل
یکی از جاذبه های مهم استان اردبیل آب های گرم متعدد در نقاط مختلف آن است. آب های گرم سرعین، سردابه، بیله درق، خلخال سوئی، قوتورسوئی، بوشلی و قینرجه از مهم ترین آنها محسوب می شود.
شهر سیاحتی سرعین که در ۲۷ کیلومتری غرب اردبیل و دامنه های خنک و سرسبز کوه سبلان واقع است با آب های گرم خود که دارای خواص شیمیایی، درمانی و درجه حرارت متفاوت می باشد یکی از عوامل مهم در جذب گردشگر به منطقه است.
شهرستان های مشگین شهر و کوثر نیز دارای چشمه های معدنی متعدددی بوده و گردشگران بسیاری به سوی خود جذب می کنند.

** آبگرم قوتورسویی مشگین شهر
این آبگرم در ۲۴ کیلومتری شهر لاهرود و در ۴۹ کیلومتری مشگین شهر واقع شده است. آب قوتورسویی در ردیف آب های معدنی سولفاته کلیسیک سدیک و گوگرد خیلی گرم است که آثار اسید سولفوریک آزاد دارد.
آبگرم قوتورسویی به علت داشتن گوگرد خالص خاصیت درمانی ویژه ای برای از بین بردن امراض مختلف پوستی دارد.
دمای چشمه آن ۴۲ درجه سانتی گراد و دبی آن ۱۳ لیتر در ثانیه است. البته به علت وجود گوگرد زیاد در آب قوتورسویی توصیه می شود از استنشاق مستقیم گاز آن خودداری شود.
به علت شهرت بسیار بالای قوتورسویی در درمان امراض پوستی، از سال های بسیار دور این آبگرم همه ساله و در اکثر فصول سال علی الخصوص فصول گرم میزبان علاقمندان زیادی از منطقه، سراسر ایران و حتی جهان می باشد بدین خاطر دهکده ای در اطراف این آبگرم ایجاده شده که دارای هتل، رستوران، مهمانسرا، نانوایی و خیل عظیمی از فروشگاههای اقلام مورد نیاز مهیمانان می باشد.
راه دستیابی به این آبگرم از مسیر آبگرم شابیل می باشد که شروع حرکت آن از شهر لاهرود صورت می گیرد. این آبگرم فاصله بسیار کمی با مجتمع آبدرمانی شابیل دارد.
قوتورسویی در فصول گرم سال میزبان افراد بسیار زیادی است. ضمنا در سالهای اخیر راهی از این آبگرم به طرف روستا و آبگرم سردابه ایجاد شده است.

** دریاچه نئور
یکی دیگر از مناظر گردشگری استان اردبیل دامنه های رنگارنگ رشته کوه باغرواست که در حدود ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی اردبیل دریاچه ای زیبا موسوم به «نئور» را در خود جای داده است که مجموعه ای شگفت از طبیعت است. این دریاچه با حدود ۲۷۰۰ متر ارتفاع از سطح دریا از زیبایی و تنوع منحصربه فرد زیستی برخوردار است و یکی از لذیذترین ماهیان جهان موسوم به قزل آلای رنگین کمان در این دریاچه پرورش می یابد.

** دریاچه شورابیل در اردبیل
مجتمع تفریحی شورابیل یکی دیگر از جاذبه های اردبیل است که در جنوب غرب شهر اردبیل واقع است. این دریاچه دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی قابل توجهی است که قایق رانی، جاده تندرستی و هتل های زیبا، شهر بازی از آن جمله است.

**جنگل فندقلوی نمین
تفرجگاه جنگلی 'فندقلو' از دیگر مناظر دل انگیز طبیعی استان اردبیل است جنگل فندقلو در ۱۰ کیلومتری جنوب شرق شهرستان نمین با مناظر دل انگیز طبیعی همه ساله پذیرای ده ها هزار نفر از گردشگران است. در این جنگل گونه هایی از درختان به همراه گیاهان متنوع، ترکیب زیبایی از جنگل و مرتع را به وجود آورده اند.
آن سوی جنگل فندقلو گردنه سرسبز و زیبای حیران در جاده اردبیل به آستارا به فاصله کمی از دریای خزر هر بیننده ای را متحیر می کند. فاصله هوایی شهر ساحلی آستارا در منتهی الیه جنوب غربی دریای خزر با شهر اردبیل بیش از ۴۰ کیلومتر نیست اما از پیچ و خم های حیران به سمت اردبیل بالا می رویم، خنکی هوا جان تازه ای می دهد. سرسبزی و زیبایی های مراتع و جنگل های انبوه واقع در کوه های بلند و دره های عمیق این منطقه هر نقاش و هنرمندی را در این هنرنمایی خالق هستی به شگفتی وامی دارد. این مناظر طبیعی در محور اردبیل به آستارا توجه رهگذران را به خود جلب کرده و همه ساله بسیاری از مسافران و مردم اردبیل از تفرجگاه های آرام و دل انگیز این منطقه استفاده می کنند.
گردنه حیران در مسیر آستارا به اردبیل در نوع خود بی نظیر است. سبزی و زیبایی منطقه و درختانی که سر بر شانه یکدیگر نهاده اند و سایه بان مسافران خسته اند طول مسیر آستارا به اردبیل را کاملادیدنی کرده است. حیران اسمی برازنده خود دارد چرا که هر مسافری با دیدن زیبایی های این گردنه، حیران قدرت دوست و رحمت او می شود. زیبایی های این گردنه هر مسافری را به تعجب وامی دارد و لحظه ای توقف در آن و در کنار این نعمت بزرگ الهی خستگی سفر را از تن مسافران به درمی کند.

* آبشار آقبلاغ خلخال
این آبشار در خلخال و در کوه آق داغ (سفیدکوه) قرار دارد. در دامنه این رشته کوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد که تأمین کننده آب جریان های چون میانرودان، گلبند رود، رودخانه زال می باشد. مهم ترین چشمه این ناحیه که آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه آقبلاغ است. این چشمه در دامنه شرقی قله مرکزی آق داغ قرار دارد. این چشمه بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفیدرنگ تشکیل می دهد.
وجود گونه های متنوع گیاهی، درختی و علفی در پیرامون این آبشار زیبایی آن را دوچندان می نماید. نزدیک ترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یک راه پیاده رو از روستای لرد بخش شاهرود خلخال میسر است.

** پیست اسکی آلوارس
این پیست اسکی در فاصله ۱۲ کیلومتری روستای آلوارس و ۲۴ کیلومتری سرعین قرار گرفته است و از آنجایی که پیست فوق در ارتفاع ۳۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد به سبب بارندگی برف فراوان در طول پاییز و زمستان و به جهت دیر ذوب شدن برف های این منطقه می تواند در حدود ۶ تا هشت ماه از سال مورد استفاده قرار گیرد.
از ویژگی های بارز منطقه ای که مجتمع ورزش های زمستانی آلوارس در آن واقع شده است علاوه بر جاذبه های زمستانی می توان به جاذبه های بهاری و تابستانی آن از جمله روی آوردن عشایر با گله های خود به مناطق حوالی آن، هوای خنک و معتدل در اوج تابستان، پوشش گیاهی و گلهای رنگارنگ بصورت دشت های وسیعی از شقایق های کوهی، گل ختمی، گون و غیره همچنین قرار گرفتن مسیرهای صعود به قله سبلان و قلل دیگر از فاصله نزدیک کمپ مجتمع و مشرف بودن آن به شهرهای سرعین، نیر، اردبیل می باشد که استفاده از آن را در تمام فصول سال مفید و خاطره انگیز می نماید.

** رود خانه گردشگری ارس پارس آباد مغان
رود ارس، رودخانه‌ ای نسبتا پرآب و خروشان است که از منطقه آرپا چایی در آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیرد.
این رودخانه از مرز ترکیه، نخجوان، جلفا و ارمنستان گذشته و پس از گذر از مرز ایران و وارد جمهوری آذربایجان شده و به رودخانه کورا می‌ریزد.
در طول مسیر طی شده آن تغییراتی مشاهده می‌شود، از جمله از سرچشمه تا جلفا مناطق صاف و کمی کوهستانی و از جلفا تا اصلاندوز کاملاً کوهستانی و صعب‌العبور بوده و عرض و عمق این رودخانه در مسیر حرکت متفاوت است.
رود ارس از مهم ترین رودهای ایران است که علاوه بر جذابیت ویژه گردشگری و تأثیرات مثبت اکوسیستمی، قابلیت مهمی از نظر ماهی‌های قابل صید دارد.
ماهی‌های این رود حدود ده گونه می‌باشند که حدود ۶ نوع آنها نسبت به دیگر ماهی‌های بومی این رود بزرگتر و دارای مقاومت بیشتری نسبت به سایر ماهی‌ها هستند. به همین جهت صید این ماهی‌ها بین ورزشکاران و ماهیگیران از ارزش بالایی برخوردار است.

** سبلان و عقاب سنگی
سبلان کوهی مرتفع در شمال غرب ایران و در استان اردبیل می باشد، سبلان سومین قله بلند ایران و یک کوه آتشفشانی غیر فعال است.
ارتفاع قله این کوه ۴۸۱۱ متر است و در بالای قله آن دریاچه کوچکی قرار دارد. سبلان به خاطر آبگرم‌های طبیعی دامنه کوه، طبیعت تابستانی زیبا و پیست اسکی معروف الوارس مورد توجه گردشگران می‌باشد.
صعود به قله سبلان از جبهه اصلی (شمالی) ساده بوده و کوهنوردان معمولی به راحتی صعود تابستانه را در چند ساعت (صبح تا ظهر) انجام می‌دهند.
جبهه جنوبی سخت ترین راه صعود به این قله می‌باشد که از سنگهای بزرگ تشکیل شده‌است. پیست اسکی الوارس که یکی از مجهزترین پیست های اسکی ایران است در این مسیر قرار دارد.
سبلان مقدس‌ترین کوه ایران است، گفته می‌شود که مزار یکی از پیامبران در قله سبلان قرار دارد و بنا بر باورهای مردم این مزار، مزار زردشت است.
متون کهن فارسی هم به رابطه سبلان و زردشت اشاره دارند و آن جا را مکان نیایش و عبادت زردشت می‌دانند.
ذکریای قزوینی می‌نویسد: زردشت از شیز (شهری در کنار دریاچه ارومیه) به سبلان رفت و در آن جا عزلت اختیار کرد و کتابی موسوم به اوستا آورد.
مولف ناشناخته (هفت کشور)، مضمون بالا را به این صورت آورده‌است: زردشت حکیم از آذربایجان بود و در کوه سبلان که کوهی مشهور باشد پانزده سال مجاور شد، زند و پازند بساخت و دعوت آغاز کرد. ویلیامز جکسن مولف کتاب زردشت پیامبر ایران باستان در سفرنامه‌اش می‌نویسد: سبلان همان کوهی است که به گمان من آن را باید با کوه دو مصاحب مقدس مذکور در اوستا که در آن جا زردشت با اهورا مزدا راز و نیاز کرده یکی دانست.
شادروان ابراهیم پور داوود جایگاه سبلان را برای زردشتیان همانند کوه تور برای یهودیان می‌داند که در آن جا ده فرمان بر حضرت موسی نازل شد.
سبلان جلوه ای ای زیبا از طبیعت کم نظیر ایران است که سنگها و صخره هایش نیز با انسان حرف می زنند.
سنگ عقاب سبلان صخره‌ ای شبیه به عقاب و همانند پاسبان راهی است که به قله مقدس سبلان ختم می‌شود.
‌ 'عقاب سنگی' (قارتال داشی) درنزدیکی جان پناه غرب، به شکل عقابی است که نشسته وسررابه جانب شرق چرخانده است نمونه این سنگ در تفت یزد وجود دارد


* جاذبه های تاریخی

** مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
در بین آثار باستانی استان مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی از موقعیت خاصی برخوردار است. این مجموعه بسیار نفیس و با ارزش که در نوع خود مجموعه ای بی نظیر محسوب می شود قسمت های مختلف از قبیل چینی خانه، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه، چراغ خانه و حرمخانه را در خود جای داده است.
بقعه شیخ جبرائیل در روستای کلخوران، مجموعا بازار تاریخی و مسجد جمعه در اردبیل، مقبره شیخ حیدر و قلاع قهقهه، دیو و کهنه در مشگین شهر، قیز قلعه سی و شاه تپه در گرمی، هفت تپه در خلخال، ویرانه «آتشکده» ساسانیان در روستای آتشگاه، امام زاده صالح، قیز امام زاده سی، برج شاطرکندی در روستای صومعه در اردبیل و مقبره شیخ بدرالدین و آتشکده ساق دره در نمین از دیگر آثار باستانی این استان به شمار می روند.

** شهریئری مشگین شهر
شهرستان مشگین شهر یکی از مناطق ارزشمند تاریخی برای مطالعه گذشته انسان پیش از تاریخ تا عهد پرشکوه اسلامی است.
آثار تاریخی و طبیعی زیادی در این شهرستان وجود دارد که این شهر را در رده مهم ترین مناطق گردشگری کشور قرار می دهد.
یکی از آثار تاریخی منحصر به فرد این شهر، محوطه «شهر یئری» (محلی که موقعی شهر و آبادی بوده است) را می توان نام برد. شهر یئری در سال ۱۳۸۱ از سوی میراث فرهنگی استان اردبیل در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و در منتهی الیه دشت مشگین شهر و به فاصله ۷۰ کیلومتری شمال غرب اردبیل با وسعتی در حدود ۴۰۰ هکتار در کنار رودخانه تمدن ساز قره سو و روستای پیرازمیان واقع شده است.
شهر یئری اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره نخست قبل از میلاد از آبادی های مهم منطقه بوده است. این محوطه باستانی در حال حاضر با سنگ چینی های معروف به «مکتب اوشاقلاری» (بچه های مکتب) در جهت شمالی - جنوبی امتداد یافته و در کناره قره سو جلوه نمایی می کند.
لازم به ذکر است قبل از هزاره اول، در دوران نوسنگی این محل مسکونی بوده و بخشی از تمدن درخشان منطقه در این نقطه متمرکز بوده است.
این محوطه مشتمل است بر قلعه ای وسیع با دیوار دفاعی سنگین از نوع خشکه چین، محلی در ارتباط با برگزاری آئین های مذهبی به نام «مکتب اوشاقلاری»، که این قسمت دارای فضاهای معماری با دیوارهای سنگی از نوع استیل های منقوش است.
گورهای باستانی متعددی از نوع کلانسنگی و گورکان که حدود ۴۵۰ گور در این محل شناسایی شده است و یک غار باستانی و تپه ای متعلق به دوران اسلامی.

**قلعه تاریخی اولتان مغان
اولتان قالاسی شهری باستانی متعلق به دوران ساسانی است. این محوطه در روستای بزرگی در ۱۵ کیلومتری جنوب غرب پارس‌آباد (موغان) و در دشت مغان قرار دارد. ارگ اولتان در ۵۰۰ متری این روستا و در کنار رود آراز واقع شده است.
این قلعه در زمان اشکانیان احداث شده ولی به واسطه استحکام بنا تا قرن دوازدهم هجری قمری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
قلعه باستانی اولتان که از نظر ظاهری شبیه به ساختمان یک قلعه نظامی است در ۵۰۰ متری روستای اولتان از توابع پارس آباد درکنار رود ارس قرار دارد.
بنای این قلعه مربوط به دوران اشکانیان بوده اما به واسطه استحکام و موقعیت مناسب تا قرن دوازدهم هجری مورد استفاده قرار می گرفته به طوری که در کاوش های با ستان شناختی سفال های بی مانند و متنوع اسلامی از این قلعه تاریخی به دست آمده است. در آینده نه چندان دور محوطه باستانی و تاریخی اولتان قالاسی پس از پایان کاوش‌های باستان‌شناسی به سایت موزه تبدیل می‌شود

** موزه مردم شناسی اردبیل
این موزه در محل حمام تاریخی آقانقی (ظهیرالاسلام) شهر اردبیل واقع در میدان عالی قاپو دایر شده و هم اکنون در این محل ۳۳ نوع مجسمه با پوشش محلی و آیینی مردم استان اردبیل به نمایش در آمده و همچنین آثار و دست نوشته های مربوط به هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه نیز در این موزهجمع‌آوری و عرضه شده است.
این موزه محل مناسبی برای آشنایی با نحوه زندگی، آداب و رسوم، پوشش محلی مردان و زنان، نحوه پخت غذاهای محلی و آیینهای خاص این استان است. ورودی این موزه از رختکنی آغاز شده و به حوض سنگی هشت ‌ضلعی با چهار بازو ختم می شود و در آن آیین های ویژه استحمام در دوره های گذشته نیز با تعبیه مجسمه هایی به نمایش در آمده است.

** سوغات ها و صنایع دستی اردبیل
سرشیر، حلوای سیاه، عسل، تخمه آفتابگردان، آبنبات و شیرینی های محلی از مهمترین سوغاتی های اردبیل محسوب می شوند.
گلیم، شال، جاجیم، ورنی، مسند، سفالگری، صنایع چوب مانند معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالیبافی و نمدبافی جزو صنایع دستی استان است.