اصفهان شهر معابد مذاهب و مامن گردشگران خارجی

پیروان مذاهب که در این دیار آزادانه و مسالمت آمیز در کنار مسلمانان زندگی می کنند در واقع عامل جذب دیگر پیروان ادیان ساکن دیگر نقاط جهان به اصفهان می شوند.
شهری که می توان به عنوان نماد فرهنگ و مذهب در طول تاریخ از آن یاد کرد، مردمانی با ادیان مختلف از جمله اسلام، مسیحیت، یهودیت، زرتشتی و غیره را در خود جای داده است.
براساس آمار یک درصد از جمعیت مردم اصفهان اقلیت مذهبی هستند و آمارها نشان می دهد که ارامنه اصفهان بیشترین جمعیت اقلیت های دینی را به خود اختصاص داده اند.
فقط در شهر اصفهان ۱۳ کلیسا برای ارامنه، ۲۱ کنیسه برای کلیمیان و بیش از ۶ آتشکده برای زرتشتیان وجود دارد.
بنا به آمار موجود سالانه دهها هزار گردشگر خارجی از نقاط مختلف جهان برای دیدن آثار معابد خود و دیگر آثار تاریخی به استان اصفهان سفر می کنند که به اعتقاد کارشناسان امر باید از این ظرفیت برای توسعه صنعت گردشگری نهایت بهره را برد.

** کلیسای وانک
کلیسای وانک از کلیساهای تاریخی ارامنه اصفهان است که زمان ساخت آن به زمان شاه عباس دوم باز می گردد، وانک در زبان ارمنی به معنای صومعه به کار می رود.
در بالای در ورودی این کلیسا، برج ناقوس در سه طبقه قرار دارد که در طبقه دوم آن ساعتی به وزن سیصد کیلوگرم دیده می شود، این برج ناقوس و ساعت آن مربوط به سال ۱۹۳۱ میلادی و هدیه ای از سوی شخصی به نام ماردیروس هوردانانیان می باشد.
تمامی دیوارها و زوایای درونی کلیسابا نقاشی هایی با مضمون انجیل مقدس و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح، روز رستاخیز و بهشت و دوزخ مزین هستند. این آثار توسط استادان ارمنی به نام های خلیفه هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس و با هزینه ی شخصی خواجه آودیک استپانوس خلق شده اند.

** کلیسای بیت لحم
کلیسای بیت لحم یکی از کلیساهای بزرگ اصفهان به شمار می رود که در شمال کلیسای هاکوپ و کلیسای مریم مقدس قرار دارد و با نام کلیسای بدخِهم یا بتقِحِم یا بتلهم مقدس شناخته می شود.
این کلیسا در زمان حکومت صفویه و توسط بازرگان معروف آن دوران به نام خواجه پطرس ولیجانیان بنا گردید. آرامگاه وی و چند تن از اعضای خانواده اش در حیاط کلیسا قرار دارد و به احترام وی یکی از خیابان های محله جلفای اصفهان هم به نام خواجه پطرس نام‌ گذاری شده است.
بیت لحم بزرگترین گنبد در میان کلیساهای جلفای اصفهان را دارد.

** مجموعه کلیساهای مریم و هاکوپ
مجموعه کلیسای مریم و هاکوپ مقدس دو کلیسای تاریخی اصفهان هستند که ساخت آنها به دوره ی صفوی باز می گردد. کلیسای هاکوپ که به نام کلیسای یعقوب مقدس نیز شهرت دارد، قدیمی ترین کلیسای شهر اصفهان و در سال ۱۶۰۷ میلادی می باشد.
در ابتدا این کلیسا به صورت یک صلیب ساخته شد اما با تخریب بازوی جنوبی آن در سال ۱۸۴۳ میلادی به شکل مستطیلی با ابعاد ۲.۱۲ در ۹.۳ در آمد، مصالح به کار رفته در ساختمان خشت و آجر است و دیوارهای داخلی با گچ و دیوارهای خارجی با کاهگل پوشانده شده اند.
در سال ۱۶۱۳ میلادی در اطراف این کلیسا، کلیسای دیگری ساختند و نامش را کلیسای مریم مقدس نهادند. کلیسای مریم مقدس دومین کلیسای قدیمی شهر اصفهان محسوب می گردد و در سال ۱۶۱۳ میلادی توسط تاجری به نام آوِدیک باباکیان بنا گردیده است.
کلیسای هاکوپ در داخل حیاط کلیسای مریم مقدس و در ضلع شمالی آن قرار دارد و مجموعه ای را تشکیل می دهند که در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ی ۷۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

** کلیسای استپانُس مقدس
کلیسای استپانس مقدس در سال ۱۶۱۴ میلادی ساخته شده و با ابعاد ۱۷ در ۳۴ متر عنوان بزرگ­ترین کلیسای اصفهان را به خود اختصاص داده است، در قسمت شرقی بنا محراب کلیسا با دو اتاقک چهار گوش در دو سمت آن و یک گنبد قوسی شکل کوچک قرار دارد.
با وجود نقاشی های بسیار کم بر روی دیوار، چلیپاسنگ­ هایی در دیوارهای داخلی و خارجی کلیسا به چشم می خورد. در حیاط جنوبی کلیسا نمازخانه ی کوچکی به نام مریم مقدس وجود دارد.

** کلیسای کاتولیک ها
کلیسای کاتولیک ها که با نام روزاریای مقدس شناخته می شود بنایی ساخته شده در ۱۷۰۵ همزمان با سلطنت صفوی ها در ایران است.
بنای اولیه ی کلیسایی به نام مریم مقدس در سال ۱۶۸۱ میلادی به دست اسقف ارمنیان کاتولیک، قوگاس آبارانی، ساخته شده بود اما با بنا شدن کلیسای اصلی، نامش به دومینیگوس مقدس یا روزاریای مقدس تغییر یافت.
این کلیسا تا زمان ساخت کلیسای گریگور مقدس در تهران به عنوان کلیسای جامع ارمنیان کاتولیک ایران به شمار می رفت.

**کلیسای هوانس مگردیچ مقدس
کلیسای هوانس مگردیج مقدس بنایی متعلق به سال ۱۶۲۱ میلادی است که در جهت شرقی - غربی ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساختمان بنا خشت و آجر می باشد و دیوارهای داخلی با گچ پوشانده شده اند. در قسمت شرقی، محراب کلیسا با اتاقک هایی در دو سوی آن مشاهده می شود.
قسمت زیر گنبد و محراب کلیسا مزین نقاشی هایی با موضوعاتی از کتاب مقدس هستند اما دیوارهای خارجی به شکلی ساده با کاهگل پوشانده شده اند.

** کلیسای یوحنا
یوحنا نام کلیسایی در محله جلفای اصفهان است که مربوط به دوره ی صفوی می باشد و تاریخ ساخت آن به سال ۱۶۲۱ میلادی باز می گردد. دیوارهای داخلی این بنا با گچ پوشانده شده اند و در قسمت محراب نقاشی هایی دیده می شود. این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ی ۹۰۷۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

** کلیسای نیکوغایوس مقدس
کلیسای نیکوغایوس مقدس بنایی مربوط به دوره صفوی می باشد که در سال ۱۶۳۰ میلادی ساخته شده است، خشت و آجر مصالح به کار رفته در آن را تشکیل می دهند و دیوارهای داخلی بنا پوشیده شده از گچ و دارای خطوط هندسی در برخی قسمت ها می باشد.
فضای داخلی کلیسا پلانی مستطیلی دارد و توسط ستون هایی به سه بخش مرتبط با یکدیگر تقسیم شده است. در بخش غربی و بر روی سقف، ناقوس خانه و در بخش شرقی نیز محراب با دو اتاقک چهارگوش در دو سوی آن قرار دارد.

** کلیسای میناس مقدس
کلیسای میناس مقدس در سال ۱۶۵۵ تا ۱۶۵۹ میلادی توسط ارمنی هایی که به دستور شاه عباس دوم از محله شمس‌آباد (اصفهان) به این محله آورده شدند بنا گردید. در ابتدا به یاد کلیسایی که در محله قبلی آنها بود، نام این کلیسا را نیز مریم مقدس نهادند اما این نام بعدها به میناس مقدس تغییر یافت. در ساخت کلیسا از آجر و خشت استفاده شده و بر روی دیوارهای خارجی آن قاب بندیهایی زیبا با نمای آجری نمایان است. دیوارهای داخلی تنها با گچ پوشانده شده انددر قسمت هایی همچون گنبد و محراب نقاشی هایی دیده می شود.

** کلیسای نرسس مقدس
کلیسای نرسس مقدس که با عنوان کلیسای سورپ نرسس نیز شهرت دارد در دوره ی صفوی و سده ی ۱۷ میلادی توسط آوتیک دیلانیان ساخته شده است. بر اساس کتیبه های موجود در کلیسا تاریخ دقیق ساخت بنا به سال ۱۶۶۱ تا ۱۶۶۶ باز می گردد. این کلیسا در طی قرنها مرمت و بازسازی گردیده و به شکل امروزی خود درآمده است. نام این کلیسا در ابتدا به نام سازنده ی آن گذاشته شد اما با اهدای اشیای منسوب به نرسس مقدس نام کلیسا تغییر یافت.

** کلیسای گریگور(لوساووریچ مقدس)
کلیسای گریگور که با نام لوساووریچ مقدس نیز شهرت دارد بنایی مربوط به دوره صفوی و ساخته شده از خشت و آجر در سال ۱۶۳۳ میلادی است. بنای کلیسا مستطیلی به ابعاد ۱۷ در ۵.۷ متر را شامل می شود که دیوارهای داخلی آنها مزین به نقاشی هایی می باشند. این نقاشی ها در گذشته تمامی سطح دیوار را می پوشاندند اما امروزه از بین رفته و تنها بخش هایی از آنها باقی مانده است.

** کلیسای گئورک مقدس
کلیسای گئورگ مقدس از کلیساهای تاریخی اصفهان است که به علت وجود سنگ های مقدس در آن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. این سنگ ها به فرمان شاه عباص صفوی به این مکان انتقال پیدا کردند.
بر اساس سنگ نوشته های نصب شده در جلوی محراب کلیسا، ساخت آن به دست بازرگان معروف جلفا، خواجه نظر و در سال ۱۶۱۱ میلادی صورت گرفته است. در آن زمان پادشاه صفوی در تلاش بود تا سکونت مسیحیان در اصفهان را حفظ کند. وی با شناخت از اعتقادات مذهبی آنها دستور تخریب کلیسای اچمیادزین مقدس و انتقال سنگ های آن به اصفهان را صادر کرد. اما از آنجا که این کار ممکن نبود تنها پانزده قطعه سنگ از محراب و نقاط مختلف آن کلیسا به محل کلیسای گئورک آورده شد.

** کلیسای سرکیس مقدس
کلیسای سرکیس مقدس بنایی مربوط به دوران صفوی و سال ۱۶۵۹ میلادی است. این کلیسا در ابتدا آمِناپرکیچ مقدس نام داشت اما با ویرانی کلیسای سرکیس مقدس در ۱۸۵۰ میلادی و انتقال وسایل آن به این کلیسا نامش عوض شد. مصالح به کار رفته در ساخت بنا خشت و آجر است و دیوارهای خارجی دارای قاب بندیهایی با نمای آجری می باشند. دیوار های داخلی دارای نقاشی های زیبایی بودند اما با گذر زمان و در نتیجه ی آسیب هایی که به کلیسا وارد آمد از بین رفتند.

** کلیسای کاتارینه
کلیسای کاتارینه در سال ۱۶۲۳ میلادی همزمان با سلطنت صفویان به عنوان یک صومعه برای خواهران راهبه ساخته شد و با نام دیر کاترین مقدس شهرت یافت. این بنا توسط خواجه یغیازار لازاریان از بازرگانان ثروتمند جلفا ساخته شده و شامل کتابخانه، کلاسهای درس، حجره هایی برای سکونت راهبه ها، سالن نهارخوری و آشپزخانه بوده است.
تصویر نخستین راهبه های این دیر به نامهای رویسانا، تاگوهی و هریپسیمه که همزمان با کوچ ارامنه در زمان شاه عباس به اصفهان آمدند بر دیوار داخل کلیسا مشاهده می شود.
این دیر در سال ۱۷۰۲ میلادی دارای ۳۳ راهبه بوده که در طول چهار قرن فعالیت این عدد به حدود ۲۰۰ رسیده است. در سال ۱۳۳۳ با فوت آخرین راهبه دیر مادر الیزابت اسرائیلیان، این بنا تبدیل به کلیسایی برای مسیحیان شد.
 کنیسه‌ های یهودیان اصفهان عبارتند از کنیسه مُلا یعقوب، کنیسه ملا نیسان، کنیسه ملا ربیع، کنیسه بزرگ، کنیسه کوچک، کنیسه گلبهار، کنیسه جماعتی، کنیسه کتر داوود، کنیسه مدرسه، کنیسه شه‌گلی، کنیسه ملا الیاهو، کنیسه شموئیل، کنیسه شکری، کنیسه خورشیدی، کنیسه موشه، کنیسه یوسوف شموئیل شمعون، کنیسه سنگ بست که تاکنون هفت کنیسه در اصفهان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

** کنیسه ملایعقوب
در کنار مقبره کمال الدین اسماعیل شاعر اصفهانی و در خیابان کمال محله جویباره و با قدمتی یک صد ساله واقع شده است.
قبر منسوب به کمال الدین اسماعیل شاعر شهیر قصیده سرای اصفهانی متوفی به ۶۳۵ هجری قمری در مجاورت این کنیسه قرار دارد در زیرزمین موجود در آن مقبره تعدادی از بزرگان جامعه یهودی اصفهان از جمله ملایعقوب بانی آن به خاک سپرده شده‌اند؛ پس از عبور از درب ورودی وارد یک دالان می‌شویم در انتهای آن با یک تغییر جهت ۹۰ درجه به یک هشتی کوچک می‌رسیم توسط یکی از اضلاع هشتی وارد عبادتگاه و از دیگری وارد یک حیاط کوچک.
ورود به عبادتگاه از گوشه جنوبی ضلع شرقی صورت می‌گیرد؛ در بخش دیگر این هشتی راه پله‌ای مربوط به بخش بانوان قرار دارد که به صورت نیم طبقه در جبهه جنوبی به بنا ملحق شده است. پنجره موجود در بالای جایگاه تورات از عناصر شاخص و چشمگیر این بنا ست که برآورنده فرمان دینی مبنی بر داشتن پنجره رو به اورشلیم است.

** کنیسه ملانیسان
تاریخچه این بنا در سال ۵۶۷۵ عبری به اتمام رسیده (۸۷ سال پیش) و ساخت جایگاه پیشنماز در سال ۵۶۸۰ عبری؛ این کنیسه بر خلاف ظاهر خارجی بسیار ساده آن یکی از زیباترین کنیسه‌های اصفهان است. سطح این کنیسه از کف کوچه حدود یک متر پایین‌تر است.
عنصر گذار در این بنا یک هشتی کوچک است که به عبادتگاه و حیاط کنیسه راه دارد. گرچه این کنیسه از نظر کلیت شبیه به کنیسه‌های دیگر است اما نحوه پوشش سقف آن و نحوه باربری آن با بقیه موارد متفاوت است.
این کنیسه یکی از زیباترین جایگاه‌های تورات را دارد که تزئینات بسیار فراوانی در آن به چشم می‌خورد.

** کنیسه عمو شعیا
کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه ی شهر اصفهان می‌باشد و در محلهٔ جویباره یا جوباره قرار گرفته‌است.
یهودیان پس از استقرار در اصفهان امکان یافتند تا برای خود معابدی بسازند که به کنیسه شهرت دارد، این کنیسه‌ها در دوران‌های مختلف آباد بوده و در حال حاضر نیز نمونه‌های تاریخی آن از دوره قاجار برجای مانده است.

** کنیسه بزرگ
کتیبه یا سنگ نوشته ای حاکی از تاریخ ساخت وجود ندارد اما طبق گفته یعقوب نهاران بنا قدمتی حدود صد سال دارد.
کنیسه های بزرگ و جماعتی یک ورودی و دالان مشترک دارندکه پس از عبور از این دالان دسترسی به این دو کنیسه امکان پذیر است. کنیسه بزرگ ابتدا حالت زیرزمین داشته و پس از آن با کمک مردم به صورت امروزی آن ساخته شد.

** کنیسه کتر داوود
در زمان حاضر تورات هایی قدیمی با قدمتی حدود ۵۰۰ سال نوشته شده بر روی پوست حیوان حلال گوشت در کنیسه کتر داوود قرار دارد که بنا بر آئین و رسوم یهودیان در ایام سال قسمتی از آن خوانده می شود تا در هر سال یکبار تورات را خوانده باشند که در بالا تصاویر یکی از آنها را مشاهده می کنید.

** کنیسه موشه حیا
مربوط به دوره صفوی- دوره قاجار است.
این اثر در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

** کنیسه های حاج الیاهو و یوسف شموئیل شمعون
مربوط به دوره قاجار است.
کنیسه اولی در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۴۰ و دومی در تاریخ ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۶۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

** آتشکده درب مهر گوهر و مهربان
آتشکده ای به نام ' درب مهر و گوهر' در محله سیچان دارند و انجمن فرهنگی زرتشتیان نیز در نزدیک این آتشکده نیز قرار دارد.
درب مهر اصفهان درسال ۱۳۵۷ توسط دهشمندان نامدار زرتشتی بنیان گذاشته شد تا یادگار آتش ورهرام بزرگ اصفهان باشد. به مناسبت نام بانو و آقای بنیان‌گذار و بانی این سرا، مهربان و گوهر نام این بنا درب مهر گوهر و مهربان گذاشته شده است.
دو بنیان‌گذاری که نام آنها بر روی سنگ یادبود آتشکده هم برده شده است: 'در مهر گوهر و مهربان، به نامگانی پدر و مادر نیکوکار و عزیزمان، گوهر بهرام گشتاسب ‫پور مهربانی و همسرش، مهربان رستم مهربانی زرتشتی. این سرای نور و راستی را به پیروی از آیین جاودانی اشوزرتشت اسپاتمان بنا نهادیم. باشد با آمرزش نیاکان که اندیشه و گفتار و کردارشان در نگهبانی مهر نهاده‌اند، این‌چنین باد. اصفهان بنیاد ۱۳۵۷ خورشیدی. '

** آتشکده اصفهان
در غرب اصفهان کوهی به نام آتشگاه قرار دارد و بر فراز آن آتشگاهی از دوران ساسانیان به جای مانده است که بعدها در دوران اسلامی نیز آثار دیگری به آن افزوده شده است.
این بنا از خشتهای بزرگ با ملاط خاک رس ساخته شده است و پلان آن دایره است.
این کوه که اکنون آتشگاه خوانند از جمله بیوت عبادات بود. علاوه بر آتشگاه در شمال و شمال شرقی کوه آثار اتاق هایی مشهود است.
این آتشگاه از بیرون به شکل دایره است و از داخل به صورت هشت ضلعی دیده می شود.

** آتشکده نجف آباد
آتشکده نجف آباد در شهر نجف آباد اصفهان قرار دارد و از معدود آتشگاههای ساسانی است که از خشت و ملات کاه گل ساخته شده است. به همین علت نیز در حال تخریب میباشد.
این بنا با خشتهای قطور در قله کوه آتشگاه به ارتفاع تقریبی بیش از هزار و ششصد متر از سطح دریا قرار دارد.

** آتشکده مهر اردشیر اردستان
از این آتشکده اطلاعات چندانی در دست نداریم. تنها میدانیم حمزه اصفهانی در قرن پنجم هجری در کتاب خود تاریخ سنی ملوک الارض و انبیا در ذکر پادشاهی کی اردشیر مینویسد که او در یک روز سه آتشگاه بر پا کرد و یکی از این آتشگاهها آتشکده مهر اردشیر در اردستان است. آتشکده های دیگر در ماربین اصفهان و رستاق خوار قرار دارند.

** آتشکده نیاسر کاشان
این آتشکده مسلط بر دشت و روستای نیاسر کاشان است و سالم ترین آتشکده بازمانده از ایران باستان میباشد که دیوارهای خسته آن با پهنای چهارده متر گنبد آنرا بر روی چهار وجه خود نگه داشته اند.
بنا از سنگ ساخته شده است و سنگها با ملات گچ بر روی هم سوار شده اند و در گذشته طرحهایی از گچ آنرا تزیین کرده بود.
گنبد اصلی بنا به شکل تخم مرغی بوده است که پس از تخریب آنرا دوباره بازسازی کرده اند. در وسط کف بنا گودالی است که آتش رادر آن قرار میداده اند. بنای این آتشکده را به اردشیر بابکان نسبت می دهند.

** آتشکده خرم دشت کاشان
یک آتشکده ساسانی در روستای خرم دشت در جنوب کاشان قرار دارد. این بنا از سنگ وگچ ساخته شده است و به دوره ساسانی تعلق دارد.
دور تا دور آتشکده را یک دهلیز فرا گرفته است.

** آتشکده ویگل
آتشکده ویگل، آتشکده مربوط به دوره ساسانی است که به تازگی در منطقه آران و بیدگل کشف شده است.
این آتشکده درون محوطه تاریخی وسیعی قرار داره که از دوره قبل از اسلام تا دوره های مختلف اسلامی آباد بود.
پلان این ساختمان آتشگاهی چلیپایی شکل و مانند چهار طاقی های دوره ساسانی دارای چهار دهانه ورودی است.

** در زمان حاضر ۵ هزار و ۳۳۰ مسجد در استان و قریب به یکهزار و ۱۰۰ مسجد در مناطق ۱۵ گانه در شهر اصفهان وجود دارد، اصفهان از نظر رتبه‌ بندی در مقام سوم در میان ۳۱ استان کشور است.
استان اصفهان با بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی که یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و هفت اثر آن به ثبت جهانی رسیده، کانون توجه گردشگران خارجی و داخلی بویژه در تعطیلات نوروز است.