راهنمای سفر در محرم به ابیانه؛ سیاه‌پوشی ِنگین سرخ ایران

ابیانه هم که به نگین سرخ شهرها و روستاهای ایران معروف است، محرم که از راه می‌رسد، سیاه‌پوش شهادت سالار شهیدان می‌شود. این روستای کوچک اما معروف در آیین عزاداری زبانزد است. آنها که اهل ابیانه هستند اما سال‌ها قبل مهاجرت کرده و به سایر نقاط کشور و یا خارج از کشور رفته‌اند، هر سال نزدیک محرم که می‌شود خود را مهیای حضور در آیین و مراسم روستایشان می‌کنند و خود را به ابیانه می‌رسانند. همین می‌شود که ابیانه می‌شود یکی از شلوغ‌ترین و پرازدحام‌ترین مناطق در ایام محرم به خصوص در دو روز تاسوعا و عاشورا. گاه پیش آمده که در سال‌های گذشته ازدحام به حدی بوده که از ورود گردشگر به روستا جلوگیری شده؛ بنابراین بهترین کار این است که اگر قصد دارید ابیانه را به عنوان مقصد سفر در ایام تاسوعا و عاشورا انتخاب کنید از قبل هتل و یا جایی را برای اقامت رزرو کنید، چون در سال‌های قبل گاهی پیش آمد که از ورود گردشگرانی که بدون برنامه‌ریزی در این ایام به ابیانه سفر می‌کردند به دلیل تکمیل ظرفیت روستا جلوگیری شد.

جاروزنی و ذاکری

مردم نطنز، از همان شب اول ماه محرم مراسم عزاداری را آغاز می‌کنند. اولین مراسم در حسینیه ارشاد علیای نطنز به صورت نمادین برگزار می‌شود و طی آن، پیرغلامان جارو به دست، حسینیه را جارو کرده و آنجا را برای برپایی مراسم عزاداری آماده می‌کنند. در روستای ابیانه هم با اینکه از ابتدای محرم روستا سیاه‌پوش می‌شود؛ اما اصل مراسم همزمان با شب تاسوعا آغاز می‌شود. اگر توانستید خودتان را قبل از تاسوعا به ابیانه برسانید، بهتر است بدانید که شب تاسوعا در مسجدی به نام  مسجد یسمان مراسمی برگزار می‌شود که " ذاکری " نام دارد و بدین صورت است که مردم در مسجد جمع شده و نوحه‌هایی را با آهنگ‌های خاص خود زمزمه می‌کنند.

پرسه‌زنی

پرسه‌زنی آیینی است که صبح روز تاسوعا برگزار می‌شود. در این آیین برخی اهالی روستا دسته دسته در کوچه‌ها قدم می‌زنند و در مقابل خانه‌هایی که خیرات و نذری دارند، می‌ایستند و پس از احوال‌پرسی با صدای بلند فاتحه‌ای می‌خوانند و سراغ خانه بعدی می‌روند.  نام این مراسم پرسه‌زنی است و اهالی روستا در صبح تاسوعا و عاشورا، با حضور در مقابل خانه‌هایی که از تاسوعا و عاشورای سال گذشته تا امسال عزیزی را از دست داده‌اند، فاتحه‌ای نثار روح مرحوم می‌کنند و به تدریج به سمت محل برگزاری مراسم جغجغه‌زنی می‌روند.

جغجغه زنی

در ابیانه می‌شود مراسمی را دید که برجای مانده از رسوم ایران باستان است. آیینی که در هیچ جای ایران نمی‌شود نظیرش را دید. جغجغه به اشیا کوچک چوبی گفته می‌شود که در ابتدای مراسم در اختیار حاضران قرار می‌گیرد و سوگواران حسینی با به هم کوبیدن دو جغجغه به هم، در رثای شهیدان کربلا عزادارای می‌کنند. هر یک از حاضران به توصیه نوحه‌خوان از روی پله‌های مسجد دو جغجغه برمی‌دارد و بعد از تشکیل صف‌ها مراسم آغاز می‌شود و صدای چِک‌چک به هم خوردن جغجغه‌های چوبی پس از ترکیب با صدای طبل و سنج و نوحه مداح، صدای ارکسترگونه زیبایی را پدید می‌آورد.

در این زمینه بخوانید:

پیشنهاد سفر در محرم؛ سینه‌زنی با سنج و دمام و عزاداری به سبک بوشهری‌ها

گل‌زنی و چهل‌منبر؛ آیین‌های گمنامی که در سفر به لرستان می‌بینید

نخل‌گردانی

اگر منتظر مراسم دیدنی و معروف نخل‌گردانی در ابیانه هستید الان وقتش است. بعد از جغجغه زنی و پرسه زنی، نخل گردانی سومین آیینی است که شروع می‌شود و شکوه و عظمت خاصی هم دارد. نخل که به حرکت در می‌آید از همان ابتدای مسیر کار سخت آغاز می‌شود. هنگامی که مردم نخل را بر دوش می‌گیرند باید آن را از کوهی با شیب تند بالا ببرند. کار حمل نخل به این صورت است که عده‌ای زیر پایه‌های نخل هستند و عده‌ای طنابی را که به نخل بسته شده به طرف بالا می‌کشند و همزمان در این هنگام، بخشی دیگر از مردم ابیانه آماده به حرکت در آوردن نخل محله بالا می‌شوند.  پرشورترین بخش مراسم‌های سنتی در ابیانه نطنز، هنگامی است که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در می‌آید و همه مردم چه ابیانه‌ای و چه مهمان‌ها در محله پرزله جمع می‌شوند و منتظر به حرکت در آمدن نخل هستند. نخل که به حرکت درمی‌آید، دسته‌های زنجیرزن به دنبال نخل به عزاداری می‌پردازند و نخل محله بالا از محله پرزله به طرف میان ده حرکت می‌کند.  برای دیدن دو نخل ابیانه به صورت همزمان باید در جایی باشید که دو نخل در یک نقطه به هم می‌رسند. همزمان با حرکت نخل محله بالا به طرف محله میان ده، نخل محله پایین هم به طرف این محل حرکت می‌کند و تنها جایی که هر دو نخل ابیانه در کنار هم دیده می‌شوند در همین مکان است.  پس از دقایقی هر دو نخل به حرکت در می‌آیند و نخل محله پایین تقریبا همان مسیر روز تاسوعا را به طرف چشمه طی می‌کند با این تفاوت که در جاهایی که کنار خانه‌های عزادار قالیچه‌ای را گسترده‌اند و به پخش نذورات مشغول هستند، نخل به زمین گذاشته می‌شود. اما در نهایت نخل برای مصون ماندن از گزند باد و باران به حسینیه پایین‌ده برده می‌شود.  نخل محله بالا هم که هنوز در گردش است، پس از حرکت از کوچه‌های خاصی به طرف حسینیه محله پرزله برده می‌شود و در اینجاست که حرکت نخل در تاسوعا و عاشورا تمام می‌شود.