گروه ایرنا زندگی- چشمه مرتضی علی در شرق شهرستان طبس قرار دارد و شامل مجموعه‌ای از چندین چشمه است که از دامنه‌های جنوبی کوه کش سیاه به‌سمت غرب جریان دارد. این چشمه یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی طبس است که به‌دلیل خاصیت درمانی‌اش، طرفداران زیادی بین گردشگران دارد؛ اما این همه ماجرا نیست و وجود چشمه‌های آب گرم و سردی که به موازات هم در یک دره قرار گرفته‌اند، پدیده‌ای اعجاب‌انگیز خلق کرده که نظیرش را در کمتر جایی خواهید دید.
جالب‌تر اینکه بلندترین سد قوسی جهان در انتهای مسیر چشمه مرتضی علی واقع شده که همین موضوع بر شهرت آن افزوده است. اگر گذرتان به این چشمه بیفتد، حتما شاهد قبرهای بسیار قدیمی در دیواره‌های تنگه خواهید بود که به زرتشتی‌ها تعلق دارد. پس اگر اهل طبیعت‌گردی هستید، با این مقاله همراه شوید تا شما را با این جاذبه دیدنی آشنا کنیم.
معرفی چشمه مرتضی علی
چشمه مرتضی علی واقع در شهر طبس از سه چشمه اصلی و تعدادی چشمه فرعی تشکیل شده که یکی از جاهای حیرت‌انگیز در دل دشت کویر است. اولین چشمه، قنبر نام دارد که در راستای دره و به تبعیت از شیب آن، از شرق به غرب جریان دارد و آب آن سرد است. ۶ کیلومتر آن‌طرف‌تر، چشمه آب‌گرم مرتضی علی قرار دارد که نحوه شکل‌گیری و گرمای آن در نتیجه شکستگی و فشار گسلی بوده است. آب این دو چشمه با هم تجمیع شده و در نهایت پس از چند صد متر به آخرین چشمه یعنی چشمه جعفری ملحق می‌شوند. آب این سه چشمه در پایین‌دست به سد خاکی نهرین می‌رسد که منبع تامین آب اغلب مزارع و باغ‌های شهر طبس به حساب می‌آید.
گاهی اوقات به این چشمه و دره‌ای که جریان آب در آن قرار گرفته، کال سردر نیز می‌گویند؛ زیرا رودخانه‌ای به نام سردر در مسیر چشمه قرار دارد که به‌خاطر واردشدن آب رودخانه در شکستگی تنگه‌مانند چشمه، به آن کال سردر گفته می‌شود.
چشمه مرتضی علی کجاست؟
چشمه مرتضی علی از جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی است و در مسیر گردشگری روستای خرو در نزدیکی شهر طبس قرار دارد. این چشمه در دامنه غربی کوه‌های شتری جای گرفته است.
آدرس چشمه مرتضی علی
برای رسیدن به چشمه مرتضی علی باید به شهر طبس بروید. در ادامه باید وارد بلوار معلم شوید تا از طریق جاده خرو خود را به چشمه برسانید. جاده چشمه مرتضی علی درست دو کیلومتر بعد از روستای خرو قرار دارد که در انتها به یک پارکینگ ختم می‌شود و باقی مسیر را باید با پای پیاده طی کنید. ابتدا باید مبلغی را به‌عنوان هزینه ورودی بپردازید که شورای روستا در نظر گرفته است و سپس خودرویتان را در محوطه پارکینگ پارک کنید و از تعداد زیادی پله بگذرید تا به سرزمین عجایب برسید. دسترسی نهایی به این چشمه فقط از طریق پیاده‌روی در مسیری پنج کیلومتری است که عمدتا از درون آب می‌گذرد.
آدرس چشمه مرتضی علی: استان خراسان جنوبی، طبس، روستای خرو، چشمه مرتضی علی
فاصله چشمه مرتضی علی تا طبس
چشمه مرتضی علی در دو کیلومتری روستای خرو و ۳۰ کیلومتری شهر طبس واقع شده و واقعا باعث شگفتی است که در میان کوه‌های خشن کویری، چشمه‌ای قرار دارد که آب‌گرم و آب‌سرد را یک‌جا در خود جای داده است.
علت نام‌گذاری چشمه مرتضی علی
بر اساس باور مردم محلی، حضرت علی (ع) روزی از این محل عبور می‌کند که به امر خدا این کوه شکافته و چشمه‌ای پدیدار می‌شود تا فرشتگان از آب پاک چشمه برای غسل‌دادن حضرت علی (ع) استفاده کنند. به همین دلیل است که این چشمه را به حمام مرتضی علی نیز می‌شناسند.
جاذبه های چشمه مرتضی علی
مسیر ورودی به چشمه
پس از پارکینگ، پله‌هایی در مسیر منتهی به دره تعبیه شده‌اند که به یک فضای باز با جویباری کوچک ختم می‌شود. در ابتدای مسیر، حوضچه‌های آب قابل‌مشاهده نیستند و فقط فضای بزرگی با دیواره‌های رسوبی پیش روی شما قرار می‌گیرد که در اثر پدیده‌ای به نام کنگلومرا یا ماسه سنگ به‌صورت لایه‌لایه درآمده است. در ادامه دره‌ای با دیواره‌های صخره‌ای بلند را خواهید دید که هرچه جلوتر بروید، دیواره‌های دره سخت‌تر می‌شود و خزه‌های سبز رنگ کمتر به چشم می‌خورد. در اواسط چشمه، نه‌تنها دره تنگ‌تر می‌شود؛ بلکه سنگ‌های درشتی در مسیرتان قرار می‌گیرد که عبور از آن‌ها کار ساده‌ای نیست.
آب گرم و سرد در یک رودخانه
یکی از ویژگی‌های بارز و جذاب چشمه مرتضی علی، دیواره‌های بلند تنگه‌ای است که در طول مسیر چشمه در دو طرف شما خودنمایی می‌کنند. تنها با ۱۰ دقیقه پیاده‌روی به جایی مملو از چشمه‌های آب‌گرم و آب‌سرد می‌رسید که بزرگ‌ترین آن‌ها به حمام مرتضی علی معروف است و به‌دلیل عمق زیادش معمولا برای آب‌تنی از آن استفاده می‌کنند.
از آنجا که آب گرم چشمه از سمت راست به رودخانه می‌ریزد، باعث ایجاد اختلاف دما در رودخانه می‌شود که گاهی دمای آن به ۱۰ درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. این آب گرم به‌خاطر غلظت بیشتر و تفاوت ساختاری، با آب سرد رودخانه به‌طور کامل مخلوط نمی‌شود و این آب‌ها تا ۳۰۰ متر از رودخانه به همین شکل جریان دارند. به همین دلیل وقتی پایتان را در رودخانه کوچک آن قرار می‌دهید، در کمال ناباوری می‌بینید که یک پایتان در آب گرم و پای دیگر در آب خنک است! این پدیده نادر را شاید نتوانید در هیچ نقطه دیگری از کشور تجربه کنید. مدت‌زمان پیاده‌روی در کل این مسیر حدود ۴۰ دقیقه طول می‌کشد.
چشمه های متعدد
در طول مسیر رودخانه، چشمه‌های متعددی وجود دارد که نکته جالب آن‌ها، اختلاف دمای آن‌ها است که برخی سردتر و برخی دیگر گرم‌تر هستند. در نهایت نیز چشمه معروف مرتضی علی قرار دارد که آب آن واقعا گرم و در حد یک حمام جانانه است!
خاصیت درمانی آب گرم چشمه علی
در کنار همه این جذابیت‌های طبیعی، یکی از دلایل اصلی گردشگران داخلی و خارجی برای بازدید از چشمه، خاصیت درمانی آن است که به‌خاطر وجود مواد معدنی و املاح می‌تواند در درمان برخی امراض مفید و موثر باشد.
دره سد نهرین
گردشگرانی که از چشمه آب‌گرم مرتضی علی دیدن می‌کنند، به دره محصور و تنگی به نام دره سد نهرین هم سری می‌زنند تا یکی از دیدنی‌ترین تجربه‌های سفرشان را رقم بزنند؛ تنگه‌ای که به اعتقاد بسیاری از گردشگران شباهت زیادی به تنگه واشی تهران دارد.
قدم زدن در آب و آب بازی
یکی از هیجان‌انگیزترین بخش‌های بازدید از چشمه مرتضی علی را می‌توان قدم زدن در مسیر رودخانه با سنگ‌های غول پیکر دانست؛ به‌خصوص وقتی صدای دل‌انگیز جوشش چشمه‌هایی به گوشتان می‌رسد که از میان صخره‌های خزه بسته جریان دارند. آب‌بازی در این فضا می‌تواند برای هر گردشگری جذاب و دلچسب باشد؛ با این حال، حواستان به سنگ‌های بزرگ و لیز باشد تا آسیبی به شما وارد نشود.
هر چقدر در مسیر جلوتر بروید، عمق و حجم آب بیشتر می‌شود و در برخی نقاط با درست کردن سنگ‌چین، حوضچه‌هایی برای آب‌تنی ایجاد کرده‌اند که شفافیت و زلالی آب هر کسی را برای شیرجه در آن وسوسه می‌کند.
جالب اینکه خرچنگ‌ها و ماهی‌هایی در این چشمه زندگی می‌کنند که می‌توانید خرده نانی برایشان بریزید و از نزدیک آن‌ها را ببینید؛ اگر هم خیلی آرام در حوضچه‌ها بایستید، شاهد ماهی‌های کوچکی خواهید بود که به‌سمت پای شما می‌آیند و آن را ماساژ می‌دهند. در بخش‌هایی که حوضچه‌ها عمق بیشتری دارند، نوعی ماهی به نام دکتر ماهی وجود دارد که برای درمان برخی بیماری‌های پوستی مفید است و سلول‌های مرده پوست را می‌خورد.
حفره های درون صخره
در طول مسیر چشمه، حفره‌ها و سوراخ‌هایی روی صخره‌های دو طرف‌تان می‌بینید که با نظم خاصی ایجاد شده و از طریق یک تونل به یکدیگر متصل شده‌اند. این سوراخ‌ها که به خانه گبر معروف هستند، قدمت‌شان به ۱۵۰۰ سال قبل می‌رسد و به عصر ساسانی تعلق دارند. دسترسی به این خانه‌ها آسان نیست و مستلزم استفاده از وسایل کامل صخره‌نوردی و کوهنوردی است؛ ضمن اینکه افراد باید مهارت لازم برای انجام این کار را داشته باشند.
گفته می‌شود که این سوراخ‌ها، محل دفن زرتشتی‌ها بوده؛ به‌خصوص که گبر واژه‌ای دری به‌معنای زرتشتی است. عده‌ای هم بر این باورند که این سوراخ‌ها به‌عنوان خانه استفاده می‌شدند. نکته جالب اینکه این حفره‌ها با فاصله خاصی از هم و به‌شکل دو تایی در پایین و بالای هم قرار دارند و این طور به نظر می‌رسد که از حفره پایین به‌عنوان محل ورود به خانه استفاده می‌شد.
طاق عباسی چشمه مرتضی علی
در بخشی از مسیر که آب چشمه به انتهای خود می‌رسد، اثری تاریخی از عهد صفوی قرار دارد که به طاق یا سد شاه عباسی معروف است. این طاق یا سد با ۶۰ متر ارتفاع نه‌تنها لقب قدیمی‌ترین سد قوسی جهان را با خود یدک می‌کشد؛ بلکه برای ۵۵۰ سال بلندترین سد جهان بوده است.
سنگ‌نگاره‌هایی با نقش بزکوهی روی بخش‌های مختلف این طاق حک شده است که مظهر زایندگی و فراوانی نعمت و درخواست برای فراوانی آب بوده است. در واقع، این حجاری‌ها نماد فرشتگان نگهبان آب هستند که به‌منظور افزایش نعمت در این محل حک شده‌اند. این طاق زیبا بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و شامل بنایی آجری در فاصله بین دو کوه نزدیک به هم است که در تاج نازک یک متری آن از سنگ استفاده شده است. به‌خاطر وجود همین تاج نازک، از این سد به‌عنوان نازک‌ترین سد جهان یاد می‌کنند.
یکی از موارد جالب درباره این طاق نحوه قرارگیری آجرهای آن است که پهنای معینی ندارد و به‌شکل شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته است. قسمت بالای این بند را به حالت قوسی درآورده بودند تا بتواند در بخش‌هایی که دهانه دره عریض‌تر می‌شود، مقاومت بیشتری در مقابل فشار آب داشته باشد. این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد که معماران ایرانی درک درستی از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها داشته‌اند.
بهترین زمان سفر به چشمه مرتضی علی
چشمه مرتضی علی در منطقه کویری ایران قرار دارد و از همین رو بهترین زمان سفر به آن، فصل پاییز و اواخر زمستان است که لذت آب‌تنی و قدم‌زدن در آب دوچندان می‌شود. در واقع در فصل بهار چشمه‌ها خیلی پرآب می‌شوند و شاید حرکت در این مسیر چندان راحت نباشد. در فصل تابستان هم گرمای سوزانی بر این منطقه حاکم است که ممکن است منجر به گرمازدگی شود.
تجهیزات سفر به چشمه مرتضی علی
حتما برای عزیمت به منطقه چشمه مرتضی علی، کفش مناسب همراه داشته باشید؛ زیرا یک پیاده‌روی طولانی در امتداد مسیر آب رودخانه در انتظار شما خواهد بود. روستایی‌های این منطقه نیز در نزدیکی دره، کفش‌های مخصوص پیاده‌روی در آب می‌فروشند که اگر یادتان رفت همراه خود کفش ببرید، با خریدن این کفش‌ها می‌توانید پیاده‌روی راحتی را تجربه کنید.
یک دست لباس اضافه نیز بردارید؛ بالاخره آب‌تنی در آب چشمه و قدم‌زدن در آن منجر به خیس‌شدن لباس‌هایتان می‌شود.
علاوه بر این، محیط این چشمه به‌حدی زیبا است که باید آن را برای همیشه ثبت و ضبط کنید؛ پس از بردن دوربین عکاسی غافل نشوید. میان‌وعده، آب آشامیدنی، کیسه زباله، کرم ضدآفتاب و... نیز از دیگر ملزومات این سفر به شمار می‌رود.
تنها امکانات رفاهی چشمه مرتضی علی، یک بوفه و سرویس بهداشتی است که در کنار پارکینگ قرار دارند.
جاهای دیدنی اطراف چشمه مرتضی علی
کال جنی: مقصدی مرموز و جذاب در دل کویر است که از مقاصد مشهور دره نوردی ایران محسوب می‌شود. این منطقه که در ۶۰ کیلومتری چشمه مرتضی علی و ۳۵ کیلومتری طبس قرار دارد، تنگه بسیار زیبایی است که به‌لطف نقش و نگارهای روی دیواره‌های بلند، دودکش‌ها و تنورهای جن، جریان آب و حفره‌های شگفت‌انگیز خود، ارزش دیدن دارد.
کال جنی شامل دو بخش «کال» و «جنی» می‌شود، کال به دره‌ای می‌گویند که در اثر جریان آب ایجاد شده است. صداهای عجیب و غریبی که با وزش باد در این محل به گوش می‌رسد نیز باعث شده بود مردم محلی فکر کنند موجوداتی مثل جن‌ها در اینجا حضور دارند.
روستای خرو: خَرو روستایی بکر و کوهستانی است که تقریبا در فاصله دو کیلومتری چشمه مرتضی علی قرار دارد. این روستا علاوه بر باغ‌های میوه، سرو کهن‌سالی با بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت دارد که در فهرست آثار ملی ثبت شده است. یکی دیگر از جاهای دیدنی این روستا که به‌عنوان اثر ملی شناخته می‌شود، قلعه خرو یا قلعه اسماعیلیه است که یادگاری از عهد صفوی به شمار می‌رود.
روستای اصفهک: به گزارش وب گاه گردشگری کجارو، این روستا در فاصله ۷۰ کیلومتر چشمه مرتضی علی قرار گرفته است و یکی از زیباترین بافت‌های خشت و گلی ایران را دارد. روستای شگفت‌انگیز اصفهک در زلزله مرگ‌بار سال ۱۳۷۵ هیچ آسیبی ندید و به‌لطف آب‌وهوای خنک و مطبوع، داشتن یک رصدخانه کویری، پوشش گیاهی منحصربه‌فرد و چشم‌انداز فوق‌العاده زیبا، به‌عنوان یک مقصد گردشگری میزبان مسافران است.