گروه ایرنا زندگی - موزه ملی ایران (موزه ایران باستان) قدیمی‌ترین، مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و از غنی‌ترین موزه های ایران است. این موزه به دو بخش ایران باستان و دوران اسلامی تقسیم می‌شود. در بخش ایران باستان اشیای تاریخی از دوران پارینه‌سنگی تا دوران ساسانی به نمایش گذاشته شده است. در بخش اسلامی هم آثار دوران پس از اسلام به نمایش در آمده است.
با ما در موزه ملی ایران همراه شوید تا سفری هیجان‌انگیز به اعماق جهان باستان داشته باشیم.
معرفی موزه ملی ایران
موزه ملی ایران به‌عنوان اولین موزه رسمی کشور و موزه مادر، با زیربنای بیش از ۲۰ هزار متر مربع و مساحت ۱۸ هزار متر مربع، شامل دو بخش موزه ایران باستان و موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی است. بیش از ۳۰۰ هزار شی از ادوار مختلف فرهنگی ایران یعنی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی در این موزه نگهداری و به نمایش گذاشته شده است.
تاریخچه موزه ملی ایران
اگرچه فکر تاسیس و ایجاد موزه در ایران در زمان آغاز مشروطیت از طرف فردی به نام صنیع الدوله مطرح شد، این ایده در آن دوره به اجرا در نیامد تا اینکه در زمان احمد شاه قاجار به همت مرتضی خان ممتازالممالک؛ وزیر وزارت معارف وقت مجموعه‌ای از اشیا گردآوری و در یکی از اتاق‌های مدرسه دارالفنون با نام موزه ملی نگهداری شد. سپس در دروه پهلوی اول در سال ۱۳۰۴ موزه ملی به تالار آینه عمارت مسعودیه در میدان بهارستان منتقل شد.
آثاری که ابتدا در این موزه نگهداری می‌شد شامل اشیایی چون ۱۵ پارچه اشیای عتیقه مفرغی، ۱۵۸ قطعه کاشی، سفال و شیشه، ۹ سکه و ۵۴ قطعه سلاح قدیم، تفنگ، کلاه‌خود، زره، اشیای به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی و آثار اهدایی مجموعه‌داران خصوصی بود.
در سال ۱۳۰۶ مجلس شورای ملی وقت امتیاز انحصاری فرانسوی‌ها برای کاوش‌های باستان‌شناسی در کشور را لغو کرد و در ازای آن امتیاز کاوش در شوش به آن‌ها داده شد و دولت وقت نیز ساخت یک موزه و کتابخانه را که ریاست آن تا پنج سال بر عهده فردی فرانسوی باشد پذیرفت و تعهد کرد این فرد تا سه بار و هر بار پنج سال در این سمت باقی بماند. بنابراین در این سال آندره گدار؛ معمار معروف فرانسوی به ایران آمد و ساخت موزه ملی ایران یا در واقع موزه ایران باستان را در قسمت غربی میدان مشق به کمک دو معمار ایران به نام حاج عباسعلی معمارباشی و مراد تبریزی در سال ۱۳۱۲ شروع کرد.
در مورد نام‌گذاری این موزه هم بهتر است بدانید که نخستین موزه در ایران؛ موزه ملی و بعد موزه معارف نام داشت که بعد از استقرار این موزه در ساختمان ایران باستان به موزه ایران باستان تغییر نام داد و تا سال ۱۳۷۵ به این نام شناخته شد. در این سال با راه‌اندازی موزه دوران اسلامی، نام آن به موزه ملی ایران تغییر یافت.
موزه ملی ایران کجاست؟
مجموعه موزه ملی ایران در استان تهران قرار دارد و یکی از جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود.این موزه در مجاورت خیابان سی‌تیر و در بخش غربی خیابان ملل متحد، شمال خیابان امام خمینی یا سپه سابق و در غرب وزارت امور خارجه قرار دارد.
مسیر دسترسی به موزه ملی ایران
برای رسیدن به موزه ملی ایران کافی است در ایستگاه امام خمینی (ره) در تقاطع خط یک و دو مترو از قطار پیاده شوید و پس از خروج از ایستگاه با پنج دقیقه پیاده‌روی به‌سمت غرب در خیابان امام خمینی (ره) به ابتدای خیابان سی‌تیر و موزه ملی ایران برسید.
ایستگاه میدان حسن آباد نیز شما را به این موزه می‌رساند. برای این منظور کافی است در ایستگاه حسن آباد از مترو پیاده شوید تا با کمتر از پنج دقیقه پیاده‌روی به طرف شرق در خیابان امام خمینی، به تقاطع خیابان سی تیر و موزه ملی ایران برسید. همچنین در نزدیکی موزه ملی پایانه مسافربری وجود دارد که می‌توانید با اتوبوس‌های عمومی خودتان را به این مکان برسانید.
آدرس موزه ایران باستان: میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان سی‌تیر
بخش های موزه ملی ایران
موزه ایران باستان
ساخت موزه ایران باستان از سال ۱۳۱۲ به‌مدت چهار سال و در طی چهار مرحله آغاز شد. آندره گدار مکان ساختمان موزه را در جهت شمالی- جنوبی به فاصله کمی از خیابان سی تیر یا قوام السلطنه در نظر گرفت. این موزه که با آجرهای قرمز رنگ تزیین شده؛ به‌شکل یک معکب مستطیل افقی خوابیده روی سطح زمین است که از سه بخش جدا از هم که در حجم به هم پیوسته‌اند تشکیل شده است.
گدار در طراحی وردی موزه ایران باستان از کاخ ساسانی تیسفون و طاق معروف کسری الهام گرفته حتی نحوه چیدمان آجرها در سطوح داخلی ایوان و بدنه‌های اطراف آن از معماری ایرانی وام گرفته شده است. این ورودی شامل ایوانی با طاق هلالی شکل است. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ایوان موزه ایران باستان حذف تزیینات متعارفی است که در ایوان به کار می‌رود. و آنچه که زینت‌بخش آن است سایه روشن‌ها، پس نشستگی‌ها و جلو آمدگی‌های آجری است.
در دو طرف ورودی هم دو ساختمان دو طبقه قرار دارد که برای کتابخانه، سالن‌های نمایشگاهی و کنفرانس است. بر بالای سر در نیز کتیبه‌ای از سنگ مرمر وجود دارد که در آن شعری از ملک الشعرای بهار و به خط ثلث امیرالکتاب ملک الکلامی نوشته شده است.
اشیای موزه ایران باستان از دوران پارینه‌سنگی تا زمان ساسانیان در دو بخش پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران و در دو طبقه در معرض نمایش قرار دارد.
طبقه اول: دوران پیش از تاریخ
برای دیدن این بخش باید به طبقه دوم بروید و توصیه می‌کنیم شروع بازدیدتان از این موزه، از این طبقه باشد چراکه در این بخش اشیایی را از از قدیم‌ترین دوران زندگی بشر یعنی دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش خواهید دید. ابزار سنگی مربوط به دوران پارینه‌سنگی، سفال‌های مناطق و محوطه‌های مهم باستان‌شناسی، پیکرک‌های گلی انسانی و حیوانی و ماکت سفالی تپه سنگ چخماق از دیدنی‌های این دوران است.
طبقه همکف: دوران تاریخی
بعد از سیر و گردش در دوران پیش از تاریخ، با رفتن به طبقه اول وارد دنیای تاریخ و تمدن و در واقع دوران تاریخی می‌شوید. در این طبقه آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی آغاز به‌کارگیری نگارش تا پایان دوره ساسانی به نمایش گذاشته شده‌اند. از اشیای شاخص این بخش می‌توان به کهن‌ترین انیمیشن جهان روی سفالی از شهر سوخته (از قدیمی ترین شهرهای ایران)، مجسمه داریوش اول، مجسمه مفرغی مرد زاوی شمی و مرد نمکی معدن زنجان اشاره کرد.
موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی
موزه دوران اسلامی در سال ۱۳۲۲ توسط اوژن آفتاندیلیان؛ همکار آندره گدار، به‌عنوان موزه مردم شناسی طراحی شده بود اما در ۱۳۳۲ این ساختمان با کاربرد اداری و نمایشگاه موقت و برگزاری همایش‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بنابراین مجموعه آثار هنر اسلامی در طبقه دوم موزه ایران باستان به نمایش گذاشته شد که سال‌ها بعد با توجه به اهمیت این دوره، گسترش مجموعه‌ها و در راستای برطرف نمودن نیازهای آموزشی و پژوهشی تصمیم گرفته شد که موزه‌ای مستقل ایجاد شود. به همین منظور پس از تغییرات، تجهیز بنا و انتقال آثار، موزه دوران اسلامی در دوم آبان ماه ۱۳۷۵ گشایش یافت.
مجددا در دهه ۸۰ به‌منظور اصلاح و تکمیل تأسیسات، گسترش برخی فضاها و بازنگری در چگونگی نمایش آثار، این موزه تعطیل و در سال ۱۳۹۴ افتتاح شد. طرح و پلان موزه دوران اسلامی از پلان کاخ ساسانی در بیشاپور گرفته شده که به‌صورت چلیپایی هشت‌ضلعی است. این موزه با مساحت چهار هزار متر مربع در سه طبقه، در کنار موزه ایران باستان قرار دارد.
طبقه همکف موزه دوران اسلامی به سالن اجتماعات و سالن نمایشگاه‌های موقت اختصاص دارد. آثار و اشیای موزه را در طبقه‌های اول و دوم می‌توانید ببینید که بر اساس زمان‌بندی تاریخی در هفت تالار و ۱۷۰ ویترین چیده شده است. عمده اشیای موجود در این موزه نیز مانند موزه ایران باستان، برگزیده‌ای از آثار حاصل از کاوش‌های علمی یا از مجموعه‌های معتبری چون آستان شیخ‌صفی‌الدین اردبیلی گردآوری شده‌اند.
طبقه دوم: از صدر اسلام تا دوره ایلخانی
بازدیدتان از موزه اسلامی از طبقه دوم شروع می‌شود. این طبقه شامل تالارهایی از صدر اسلام، عصر سلجوقیان و ایلخانیان است. قرآن‌های این دوره بر پوست آهو از صدر اسلام، سفالینه‌های نیشاپور و کاشان، دست بافته‌های کهن ری و اصفهان، شیشه‌های گرگان، گچبری‌ها و آجرکاری‌های دوره سلجوقیان، ظروف زرین فام و محراب‌های عظیم ایلخانیان، نسخ خطی چون کتاب مسالک و ممالک و پنج گنج نظامی از آثار شاخص این بخش است.
طبقه اول: از تیموریان تا قاجار
طبقه اول موزه هنرهای اسلامی شامل تالارهای قرآن، تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار است. کتاب‌آرایی و نگارگری دوره تیموریان، چینی‌های آبی و سفید، فرشینه‌های زربفت صفویان، نقاشی‌ها و لاکی‌های دوره زندیه و قاجار و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، خاتم کاری و آینه‌کاری روی چوب و فولادهای طلاکوب عهد قاجار در این طبقه به نمایش گذاشته شده‌اند.
تالار قرآن
فضای زیر گنبد مرکزی در طبقه اول موزه، با محوریت تالار قرآن چیدمان شده است. برخی از این قرآن‌ها که متعلق به سده‌های نخست اسلام هستند روی پوست آهو نوشته شده‌اند. یک نمونه جالب از آن‌ها رقم الحاقی علی بن ابیطالب (ع) دارد. قرآن‌های این تالار به خطوط مختلفی چون انواع کوفی، نسخ، ریحان، محقق، ثلث و غبار است.
در مرکز این تالار یک صفحه از قرآن بزرگ و نفیس به قلم بایسنقر میرزا به نمایش گذاشته شده که نادرشاه آن را از هرات به قوچان منتقل کرد و در جنگ‌هایش با هدف حفظ لشکریان در جلو لشکر حمل می‌شد. برخی از اوراق این قرآن در غائله نادر در اثر آتش‌سوزی سوخت و برخی اوراق آن در موزه‌های دیگر نگهداری می‌شود.
امکانات موزه ملی ایران
کتابخانه: کتابخانه موزه ملی ایران که هم‌زمان با تاسیس موزه ملی برپا شده یکی از کتابخانه‌های غنی و مهم در زمینه باستان‌شناسی و تاریخ است. در این کتابخانه کتاب‌های خطی و چاپ سنگی مانند مجمع‌الفصها، ناسخ‌التواریخ، چاپ سنگی قرآن مجید و... که متعلق به دوره قاجاریه است نگهداری می‌شود.
گالری: در فضای حیات موزه ملی ایران، گالری صنایع دستی وجود دارد که بعد از بازدید از موزه می‌توانید از آن دیدن و خرید کنید.
کافه رستوران: بعد از موزه‌گردی در اعماق تاریخ ایران نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه می‌چسبد. پس می‌توانید لحظاتی را نیز در کافه رستوران موزه ملی ایران سپری کنید.
معماری موزه ملی ایران
زمین اختصاص یافته به این موزه درمجموع ۵,۵۰۰ متر مربع بود که ۲,۷۴۴ متر مربع آن زیربنا و بنای موزه حدود ۱۱,۰۰۰ متر مربع است. ساختمان اصلی موزه در سه طبقه ایجاد شده است. شاید در زمانی که این طرح به گدار واگذار شد، در جوی که در آن زمان وجود داشت و حتی عنوان موزه هم آن را تشدید می‌کرد، برای به نمایش گذاشتن اشیای باستانی ایران قدیم، اولین ایده‌ای که در نظر او مجسم شد، همان برگشت به‌شکل و فرم‌های معماری در ایران باستان بود. در نهایت، آنچه که گدار در مورد ایده معماری موزه به مرحله عمل رسانیده است، بازتابی از معماری ساسانی است.
معماری موزه در واقع مکعب مستطیلی است که از سه قسمت تشکیل شده، ورودی آن از یک طاق بزرگ ساسانی که فضای ورودی را مشخص می‌کند و یک آجر چینی مناسب به رنگ قرمز قصرهای فیروزآباد، که دیوارهای مرتفع و طویل خارجی را تزیین کرده، با ابهت و وقاری عظیم خود را در مجموعه شهری بیان می‌کند.
سپس پلکان‌های رسیدن به مدخل ورودی و ارتفاع صفه‌ای است که سطح سالن همکف موزه در آن قرار دارد. در اینجا نحوه تمام شدن سقف سیلندر به دیواره روبه‌رو، بهترین و جالب‌ترین هنر گدار در طراحی این بنا است. آرگ‌های آجری برجسته که به‌صورت تسمه‌هایی از جرزها بالا رفته و شیارهایی در سطح سیلندری سقف به وجود می‌آورد، احساس بیشتری نسبت به ایستایی و نحوه توزیع و حرکت نیروها به دست می‌دهد که در واقع دیواره‌ها و سقف، کالبد واحدی را ایجاد می‌کنند که هم‌بستگی بین فرم و فن‌آوری است.
حجم بزرگ مستطیلی شکل موزه که دارای ابعاد ۳۴×۱۰۰ متر است از سه قسمت فضای ورودی، فضای نمایش اشیا و فضای اداری تشکیل می‌شود که با شکستگی‌هایی در نماهای جانبی، دراز بودن آن تعدیل شده است. سالن اصلی موزه، که به طول ۶۱ متر و عرض ۳۴ متر است، سطحی را می‌سازد به مساحت دو هزار متر مربع که در آن دو نورگیر داخلی به ابعاد ۱۶×۱۶ متر تعبیه شده که نور مناسبی را به فضای سالن اصلی می‌دهد.
در دیواره‌های جانبی شرقی و غربی، پنجره‌های باریک و بلند مناسبی تعبیه شده که ریتمی یکسان و تکراری در سطح دیوار ایجاد می‌کند، که در بین جرزهای اصلی که از ضخامت دیوار بیرون آمده و تا انتهای قرنیز پشت‌بام بالا می‌رود، قرار گرفته است. این پنجره‌ها باعث شده که با کمک نورگیر وسط، نور کافی برای نمایش اشیا فراهم آید. این سالن در دو طبقه ادامه می‌یابد که با دو راه‌پله بزرگ به یکدیگر ارتباط دارند. در سطح بالا متاسفانه پنجره‌های شرقی و غربی وجود ندارد. شاید به خاطر زیبایی در نما، فضای مرده، بی‌روح و تاریکی را درست می‌کند که باعث دلتنگی و افسردگی بازدیدکنندگان می‌شود.
ساخت موزه دوران اسلامی با انگیزه انجام فعالیت‌های گوناگون فرهنگی در سال ۱۳۲۳ در محوطه موزه ملی ایران آغاز شد و با وقفه‌های متعدد سرانجام در سال ۱۳۲۹ معماری آن پایان یافت. اما انجام مراحل تکمیلی آن به سال‌های بعد موکول شد.
ساخت موزه دوران اسلامی با انگیزه انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی در سال ۱۳۲۳ در محوطه، بر پایه همین تفکرات، تغییرات بنیادین در قوانین باستان‌شناسی و علمی شدن این شاخه از فعالیت‌ها و پژوهش‌های تاریخی – فرهنگی به وجود آمد و در عین حال فعالیت‌های میدانی و پژوهشی باستان شناختی، هدفمند شد و توسعه کمی و کیفی مشهودی یافت.
گسترش کاوش‌های باستان شناختی و ازدیاد روز افزون آثار در موزه ملی ایران، موجب شد که این موزه طی چند مرحله، گسترش کمی و کیفی یابد و در حد فاصل سال‌های ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۰، علاوه بر تعویض ویترین‌های موزه، نوسازی سیستم گرمایشی و سیستم برقی موزه، واحدهایی تحت عنوان انبار و گنجینه در زیر موزه، ساخته و اضافه شد.
در سال ۱۳۷۵، آثار دوران اسلامی، رسما از موزه ایران باستان منفک و به ساختمان مجاور موزه منتقل شد. این ساختمان که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده بود، در ابتدا با هدف احداث موزه مردم‌شناسی مدنظر بود که پس از انقلاب، با ایجاد سازمان میراث فرهنگی و تمرکز اشیا باستانی در موزه ایران باستان، طرح تغییر نام کلی موزه، به موزه ملی ایران و اضافه شدن موزه‌ای تحت عنوان موزه اسلامی مطرح و اجرا شد که در نهایت در سال ۱۳۷۵ با گشایش رسمی موزه دوران اسلامی، مجموعه موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی، تحت عنوان موزه ملی ایران رسمیت یافت و پلان آن به طرح چلیپای دوران ساسانی در نظر گرفته شد.
به گزارش وب گاه گردشگری کجارو، سرانجام این موزه با حدود ۱۰ هزار متر مربع در چهار طبقه در سال ۱۳۷۵ افتتاح شد. دو طبقه آن اختصاص به نمایش آثار هنر اسلامی دارد و دو طبقه دیگر آن امکان فعالیت‌های جنبی را میسر می‌سازد. در حال حاضر موزه ملی ایران با دو موزه ایران باستان و دوران اسلامی با زیربنای بیش از بیست هزار متر مربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با آثاری حدود ۳۰۰,۰۰۰ شی مهم‌ترین موزه کشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ و هنر ایران بهترین موزه جهان به حساب می‌آید.