گروه ایرنا زندگی - در سال‌های اخیر گرایش برخی خانواده‌ها به ثبت‌نام فرزندان‌شان در مدارس غیردولتی روندی افزایشی یافته است. تراکم جمعیت، امکانات، سیستم آموزشی و موارد مختلف دیگر از مهم‌ترین دلایل گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی بوده است. این در حالی است که شرایط مدارس دولتی نسبت به سال‌های قبل تغییر آن‌چنانی نداشته اما گرایش خانواده‌ها به این مدارس تغییر کرده است. چندین سال قبل، درصد قبول شدن دانش‌آموزان مدارس دولتی در کنکور تقریباً بالا بود و قبول شدن دانش‌آموزی که در مدرسه دولتی درس‌خوانده بود به نوعی مایه افتخار به شمار می‌آمد اما طی چند سال گذشته، درخشش مدارس برتر و افزایش سهم دانش‌آموزان مدارس خاص در گردونه برترین‌های «کنکور سراسری» این تفکر را در میان اذهان جا انداخته که دانش‌آموز محصل در مدرسه دولتی هیچ شانسی برای قبولی در کنکور ندارد.
ترویج این تفکر اغلب باعث می‌شود تا دانش‌آموزان مدارس دولتی احساس ناامیدی کرده و به دلیل درس خواندن در مدارس دولتی امید و انگیزه‌ای برای قبولی در کنکور و تلاش بیشتر نداشته باشند اما سؤال اینجاست که دولتی و غیردولتی بودن مدرسه چقدر در موفقیت و قبولی دانش آموزان در کنکور نقش دارد؟ آیا مدرسه می‌تواند بیش از تلاش فردی و استعداد دانش‌آموزان برای قبولی در کنکور اثرگذار باشد؟
دکتر تقی ابوطالبی احمدی، روانشناس تربیتی، عضو هیئت‌مدیره انجمن مطالعات کودکان پیش از دبستان ایران و عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا زندگی ضمن پاسخ به این سؤال، به تأثیر مدرسه در رشد کودکان و آسیب‌شناسی تمایل به مدارس غیردولتی می‌پردازد.
وظیفه مدرسه ایجاد استعداد نیست
دکتر ابوطالبی با اشاره به تأثیر مدرسه در موفقیت و قبولی دانش آموزان در کنکور می‌گوید: «مدرسه عرصه تعلیم و تربیت است و معلم، مدرسه، والدین و مربی همه تسهیلگر امر تعلیم و تربیت و ایجاد گر شرایط مطلوب برای تحصیل هستند. وظیفه والدین، معلم، مربی و استاد ایجاد استعداد و توانایی برای دانش‌آموز نیست بلکه کار آن‌ها ایجاد فرصت برای بروز توانایی و استعدادها است؛ بنابراین، مدرسه قرار نیست استعداد را در دانش‌آموز ایجاد کند بلکه استعداد نهفته در فرد را از بالقوه به بالفعل تبدیل می‌کند.»
به گفته عضو هیئت‌مدیره انجمن مطالعات کودکان پیش از دبستان ایران، ما سه نوع مدیریت مدرسه داریم؛ سبک رهاشده، سبک استبدادی و سبک اقتدار منطقی.
او ادامه می‌دهد:« مدرسه دانش‌آموز را از خانواده به‌عنوان فرزند تحویل می‌گیرد که او را تحت تعلیم و تربیت قرار دهد و به‌عنوان شهروند موفق به جامعه تحویل دهد؛ لذا بر اساس سند تحول بنیادین نظام آموزش‌وپرورش، مدرسه باید دانش‌آموز چند ساحتی تربیت نماید، یعنی دانش‌آموز باید در همه ابعاد ازجمله شناختی، عقلانی، عاطفی، روانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و معنوی رشد کند. به این سبب، اگر مدرسه رهاشده باشد، قطعاً مسئولیت‌پذیری، ایفای نقش، کنترل رفتار و بروز استعدادها و توانایی در دانش‌آموز محقق نمی‌شود و اگر مدرسه سخت‌گیر باشد، دانش‌آموز مستبد، خشن و فرصت‌طلب بار می‌آید.»
این روانشناس، بهترین روش تربیتی در مدرسه را سبک اقتدار منطقی می‌داند و می‌گوید: «هر مدرسه‌ای که بتواند این سبک تربیتی را ترویج دهد و تمام ابعاد رشد را در نظر بگیرد، آن مدرسه، مدرسه موفقی خواهد بود. همچنین یک مدرسه خوب باید دارای معلمان باتجربه، دلسوز، توانمند، متعهد و علمی باشد؛ خواه مدرسه دولتی باشد یا غیردولتی.»
معلم باید انگیزه درونی در دانش‌آموز را فراهم کند
ابوطالبی، انگیزه درونی را شرط موفقیت در دانش آموزان دانست و افزود: «فرقی نمی‌کند مدرسه دولتی باشد یا غیردولتی، برای ایجاد انگیزه درونی در دانش‌آموز، معلم و والدین بایستی انگیزه لازم برای فراگیری مطلوب و درس خواندن را به‌صورت غیرمستقیم در بچه‌ها ایجاد نمایند.»
این استاد دانشگاه با تأکید بر نقش معلم در ایجاد انگیزه درونی می‌گوید: «معلمِ پرشور، باانگیزه، متعهد و دلسوزی که درک درستی از فضای علم و دانش و معرفت انسانی داشته باشد، قطعاً در کلاس درس می‌تواند عامل اساسی ایجاد انگیزه درونی و مدرسه خواهی شود.»
او ادامه می‌دهد: «متأسفانه برخورد نامناسب برخی از مربیان و معلمان و همچنین نگاه‌های منفی به تعلیم و تربیت در محیط‌های مختلف باعث مدرسه گریزی بچه‌ها می‌شود. این در حالی است که مدرسه به‌تنهایی می‌تواند با داشتن کادر مسئول، علم دوست، خیرخواه و همچنین تشویق و برگزاری اردوهای علمی، انگیزه دانش‌آموزان را افزایش دهد.»
مدارس غیردولتی صد در صد بهتر از مدارس دولتی نیستند
طالبی درباره علت گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی می‌گوید: «اگرچه مقررات موجود در مدارس دولتی، مرزبندی‌های منطقه‌ای در ثبت‌نام و تراکم جمعیت دانش‌آموزان در کلاس درس بخشی از دلایل گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی است اما متأسفانه مقایسه و تعمیم‌های ناروا هم در این مسئله بی‌تأثیر نبوده است.»
او ادامه می‌دهد: «تعمیم ناروا و مقایسه کردن تنها مختص مدرسه دولتی و غیردولتی نمی‌شود؛ گاهی حتی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی هم مورد مقایسه قرار می‌گیرند و این باور و نگرش افراد باعث می‌شود تا بخش‌های خصوصی را در اولویت بالاتری نسبت به بخش‌های دولتی بدانند اما حقیقت امر این است که نمی‌توان گفت صد در صد مدارس غیردولتی از مدارس دولتی بهتر هستند بلکه این دو با یکدیگر همپوشانی دارند و یک‌چیزهایی را مدرسه دولتی یا غیردولتی دارد که دیگری ندارد.»
شلوغی کلاس در مدارس دولتی نقطه‌ضعف نیست
ابوطالبی می‌گوید: «اینکه برخی والدین شلوغی کلاس‌های مدارس دولتی را یکی از معضلات این مدارس می‌دانند، موردپذیرش است اما ازنظر بنده، توانمندی و کلاس‌داری معلم بیش از شلوغی و خلوتی کلاس اهمیت دارد.»
این استاد دانشگاه، شلوغی کلاس‌های درس در مدارس دولتی را نقطه مثبتی برای دانش‌آموزان می‌داند و می‌گوید: «تعداد زیاد دانش آموزان در مدارس دولتی باعث می‌شود تا دانش‌آموز با انواع رفتارها آشنا شود و تجربه ارتباط با انواع منش‌ها، روش‌ها و شخصیت‌ها را پیدا کند. او یاد می‌گیرد کجا و چگونه «نه» بگوید، کجا و چگونه «بله» بگوید و چطور با بچه‌های مختلف ارتباط متفاوت برقرار کند. تعداد زیاد دانش‌آموزان و ارتباط با همکلاسی‌های متعدد با رفتارهای متفاوت در مدرسه، مخصوصاً در دوره ابتدایی، بسیار به این قضیه کمک می‌کند.»
فشار بیش از اندازه مدارس غیردولتی باعث افت تحصیلی می‌شود
طول تحصیل و تابستان دانش آموزان در مدارس دولتی مشخص است اما در مدارس غیرانتفاعی دانش‌آموزان در تابستان هم باید به مدرسه بروند؛ ابوطالبی در پاسخ به این سؤال که آیا این مسئله باعث زده شدن دانش‌آموزان از درس و افت تحصیلی می‌شود یا خیر، می‌گوید: «این مسئله باید از زاویه دید دانش‌آموز بررسی شود؛ گاهی شرکت در کلاس‌های تابستانی مدارس برای دانش‌آموز اثربخش است و او با تمایل در این کلاس‌ها شرکت می‌کند، گاهی دانش‌آموز بالاجبار در این کلاس‌ها شرکت می‌کند و بعد از سه ماه تابستان با خستگی سال تحصیلی جدید را آغاز می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «اگر ما دانش‌آموز محور حرکت کنیم و اولویت را نگاه و نیاز دانش‌آموز قرار دهیم، موفق می‌شویم. اگر دانش‌آموز نیازی به کلاس‌های تابستانی مدارس غیردولتی نداشته باشد، طبیعتاً این کلاس‌ها تحمیل اندیشه است و می‌تواند باعث افت تحصیلی و حتی زده شدن او از درس و مدرسه شود.»
ایجاد توازن آموزشی میان مدارس ضروری است
ابوطالبی با اشاره به اثرات گرایش به مدارس غیردولتی می‌گوید: «گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی، باعث کاهش تراکم جمعیت و بازخورد بهتر مدارس دولتی می‌شود؛ بنابراین این مسئله تا حدی به نفع مدارس دولتی و قشر متوسط و کم درامد جامعه است اما چنانچه گرایش به مدارس غیردولتی باعث توسعه و رشد روزافزون مدارس غیردولتی و تعطیلی مدارس دولتی شود، این آسیب‌زا خواهد بود و ازاین‌جهت وزارت آموزش‌وپرورش باید با نظارت و توازن بر مدارس، عدالت آموزشی بین مدارس دولتی و غیردولتی را توسعه دهد.»
قبل از ثبت‌نام درباره مدرسه تحقیق کنید
این روانشناس تربیتی به والدین توصیه می‌کند: «قبل از ثبت‌نام در مدارس حتماً کادر مدرسه، معلمان، محیط آموزشی و پرورشی مدرسه را بررسی کنید و برای ثبت‌نام در مدارس دولتی خیلی درگیر شرایط فیزیکی نشوید، چیزی که بیش از همه در رشد و تربیت فرزند شما اثرگذار است محیط آموزشی و پرورشی مدرسه است نه امکانات موجود در آن.»