شاید خیلی از مواقع که در سطح جامعه یا محافل علمی با واژه ارگانیک برخورد می‌کنیم ذهنمان سریعاً به حوزه مواد غذایی ارگانیک معطوف شود. اما غافل از اینکه صنعت ارگانیک در حوزه لوازم آرایشی و بهداشتی هم ورود کرده است، بخشی که با توجه به نرخ بالای مصرف لوازم آرایش و بهداشتی در ایران می تواند نوید بخش یک صنعت نوپا، سودآور و اشتغال‌زا باشد.
امروزه در ساخت مواد آرایشی و بهداشتی، گسترۀ وسیعی از مواد شیمیایی و مصنوعی به کار می روند که برخی از آنها یا باعث ایجاد اختلالات هورمونی در افراد می شوند یا اختلالاتی را در پوست و بدن انسان ایجاد می‌کنند که سرطان‌زا بودن بسیاری از آنها به اثبات رسیده است. بنابراین لازم است قبل از هرچیز این مواد را بشناسیم.
تولید ومصرف لوازم آرایشی وبهداشتی پس از محصولات غذایی ارگانیک از محبوبیت ویژه ای در بازارهای جهانی به خصوص در کشورهای اروپایی و آمریکایی برخوردار است. چرا که مصرف محصولات آرایشی ارگانیک و مواد غذایی ارگانیک تکمیل کننده هم در تامین سلامت جسم و هم حفاظت از محیط زیست می باشد. توجه به ابعاد سلامت مواد آرایشی و بهداشتی و آگاهی از مضرات مواد شیمیایی مضر باعث رشد قابل توجه این صنعت شده است.
لوازم آرایشی و بهداشتی نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره ما علی‌الخصوص برای بانوان ایفا می‌کند. به طوری که میلیون‌ها نفر از مصرف کنندگان هر روز از این محصولات استفاده می کنند. طبق تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۰ در آمریکا انجام شد نتایج نشان داد که زنان به طور متوسط ۱۲ محصول آرایش و بهداشتی را در روز مصرف می کنند که حاوی ۱۶۸ ماده شیمیایی و مردان ۶ محصول را استفاده کرده که شامل ۸۵ مادۀ شیمیایی است. به طوری که مراکز تحقیقاتی معتبر دنیا از جمله سازمان غذاو داروی آمریکا تاکنون بارها در مورد استفاده از مواد سمی در تولید محصولات آرایش و بهداشتی در برندهای مختلف هشدار داده است. تمامی برندهای آرایشی و بهداشتی مطرح جهان از ماهیت این محصولات و مواد اولیه آنها باخبر هستند ولی به دلیل داشتن حاشیه سود بیشتر تلاشی برای متوقف کردن مصرف آنها و جایگزین کردنشان با مواد اولیه کم‌خطرتر که بالبطع گران‌تر هستند نمی‌کنند. متاسفانه این شرکت‌ها هیچ اشاره ای به اثرات مخرب و خطرناک سموم موجود در محصولاتشان بر سلامت انسان و محیط زیست نمی‌نمایند.
برخی ترکیبات شیمیایی زیانبار موجود در لوازم آرایشی و بهداشتی رایج و اثرات مخرب آن بر روی بدن در جدول زیر به منظور افزایش آگاهی‌های مصرف‌کنندگان آورده شده است. (نکته: وجود خط تیره در جدول به نشانۀ عدم اثبات ترکیب مورد نظر در ایجاد بیماری به طور مشخص می باشد)
| ترکیبات شیمیایی | اثرات مخرب بر بدن | محصولات |
| پارابُن(نگهدارنده در مواد آرایشی برای جلوگیری از رشد میکروب ها) |
اختلال در سیستم هورمونی وبروز ناباروری و ایجاد آلرژی(خارش وآماس پوستی) | خمیر دندان، شامپو، عطرها واکثر محصولات بهداشتی |
| سدیم لوریل سولفات و آمونیم لوریل فسفات |
ایجاد آلرژی در پوست وچشم | اکثر مواد شوینده وکف کننده ها و نرم کننده های مو و لباس |
| فتالات (عامل پلاستیک کننده وحلال رنگ ها) | نقص مادر زادی، ناباروری ،تیروئید وسرطان سینه | عطر و لاک ناخن |
| فرمالدئید(نوعی نگهدارنده ) | سرطان زا و ایجاد التهاب و تحریک پوست، در تماس طولانی مدت ضعف عمومی، سردرد، سوزش گلو، اختلال تنفس، بروز علائم آسم | لاک ناخن |
| استات سرب | اختلال در سیستم هورمونی و بروز ناباروری و سرطان زا | مواد پاک کننده صورت، رژ لب و رنگ مو |
| جیوه |
سرطان زا | اشک مصنوعی وقطره چشم |
| تالک |
سرطان زا | پودر بچه، دئو دورانت و پودرهای آرایشی |
| اکریلامید | سرطان زا | نرم کننده ها، مرطوب کننده ها وماسک های صورت |
| تولوئن | آلرژی زا و اختلال در سیستم هورمونی و بروز ناباروری |
عطرها |
| بوتیلیتد هیدروکسی و بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن (ماده نگهدارنده) | ایجاد حساسیت پوستی، ایجاد تومور و اختلالات کبدی، ایجاد مشکل تنفسی، عامل برهم زننده تعادل هورمون ها |
مرطوب کننده ها |
| رنگینه های اف دی وسی( مایعی صمغ مانند به رنگ قهوه ای یا سیاه که چسبناک هستند و از زغال سنگ، نفت خام و... بدست می آید) | - | در اکثر مواد آرایش رنگی مثل رژ لب، سایه چشم و ... |
| دی اتانل آمین(برای کِرِمی و کفی کردن مواد بهداشتی،مرطوب کننده ها و کرم های ضد آفتاب) | سرطان زا، ایجاد التهاب در چشم وپوست، مصرف بیش از حد ایجاد تومور در پوست و تیروئید | در مرطوب کننده ها وکرم های ضد آفتاب |
| پرفیوم( مجموعه ای از اسانس ها ومواد معطر) | سرگیجه، سردرد، آلرژی پوستی وتغییرات رنگ | در شوینده های خانگی وصنعتی |
| ترکیبات پلی اتیلن گلیکول(نگهدارنده، حجم دهنده ونرم کننده) | عامل جهش زا درایجاد سرطان، درگیر شدن سیستم عصبی | در صنعت داروسازی به عنوان روان کننده |
| پترولاتوم (ماده ای ژله ای جهت حفظ رطوبت محصولات پوست و مو) |
- | در تهیه لوازم بهداشتی مخصوصا محصولات پوست ومو |
| ترکیبات منتهی به سیلوگزان (نرم کننده ومرطوب کننده) | اختلال در سیستم هورمونی وسیستم ایمنی | در مواد آرایشی وبهداشتی |
| سدیم لارث سولفات (ماده ای جهت تهیه مواد به صورت کف و فوم) | سوزش چشم و پوست، اختلال غدد درون ریز، سمیت رشدی، تولید مثلی، عصبی و جهش احتمالی در ژنها و ایجاد سرطان | در شامپوها، صابون مایع و پودر لباسشویی |
تحقیقات نشان می دهد که به ازای هرواحد استفاده بیشتر از محصولات رایج آرایش و بهداشتی درصد عناصر شیمیایی موجود در بدن بالا می رود، به عنوان مثال با هریک بار مصرف محصولاتی که حاوی فتالات هستند میزان این ماده ۳۳ درصد در بدن بالاتر می رود.
تفاوت بین محصولات آرایشی وبهداشتی ارگانیک، طبیعی و رایج
تفاوت بین محصولات ارگانیک، طبیعی و رایج بر اساس یک استاندارد بین المللی معتبر در حوزه محصولات مراقبت از پوست و مو در جدول زیر آمده است.
| محصولات ارگانیک | محصولات طبیعی | محصولات رایج (معمولی) |
| این محصولات ۱۰% وزنی گیاهان موجود در آن ارگانیک بوده و یا ۹۵% مواد گیاهی تشکیل دهنده آنها باید ارگانیک باشد. همچنین محصولات ارگانیک فاقد هرگونه مواد شیمیایی مضر برای انسان ومحیط زیست هستند. | این محصولات ۵% وزنی گیاهان موجود در آن ارگانیک بوده و یا ۵۰% مواد گیاهی تشکیل دهنده آنها باید ارگانیک باشد. محصولات طبیعی هم فاقد هرگونه مواد شیمیایی مضر برای انسان ومحیط زیست هستند. |
فرمولاسیون محصولات مختلف در این دسته مشابه بوده وتفاوت فقط در رنگ، بو، ونوع بسته بندی آنها است. |
ترکیبات لوازم آرایشی و بهداشتی ارگانیک
حال با توجه به نکات مطرح شده و با یپدا کردن آگاهی از ترکیبات موجود در لوازم آرایش و بهداشتی رایج در بازار می‌خواهیم لازم است بدانیم که در محصول آرایشی و بهداشتی ارگانیک باید چه مواد اولیه‌ای به کاررفته باشد تا مصرف کننده اولاً به اصالت آن محصول پی‌برده و ثانیاً به خریدن آن ترغیب شود.
پوست بزرگترین عضو بدن بوده و نقش حیاتی در سلامت ما ایفا می کند، اما به دلیل ساختار پوست بعضی از مواد به راحتی از آن عبور کرده و سپس وارد گردش خون ما می‌شوند. مثلاً در یک کرم ارگانیک تولید شده با استانداردهای جهانی در فرمولاسیون ساختش در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت مواد اولیه بکار رفته از ترکیبات شیمیایی مضر و خطرناک استفاده نشده است. و کلیه فرایند تولید تحت نظارت بازرسان سازمان گواهی کننده ارگانیک بین المللی، سازمان غذا و دارو و سازمان بهداشت در داخل کشور می باشد.
مثلا در یک محصول آرایش و بهداشتی ارگانیک از پارابُن‌ها که مختل کننده سیستم هورمونی بدن هستند و می توانند عامل ایجاد سرطان سینه باشند استفاده نمی‌شود؛ همچنین در این محصولات از اسانس‌های شیمیایی و محصولات پتروشیمی و مواد اولیه تولید شده به روش مهندسی ژنتیک (تراریخته) که تاثیرات آنها برروی سلامت انسان و محیط زیست هنوز آشکار نشده است، استفاده نمی شود. در ساختار این محصولات تنها از نفیس ترین و مرغوب ترین عصاره‌ها که به شیوۀ ارگانیک تولید شده‌اند و دارای بالاترین استانداردهای بین‌المللی هستند بهره گرفته می‌شود. مثلا در یک کِرِم ارگانیک گیاهانی مثل(آلوورا، بادام شیرین، زیتون، آووکادو، هوبوبا، کوپو آسو، موم عسل، جلبک ایسلندی، آسای پالم، رزبری، بلوبری، توت فرنگی، هسته انار، انار، رزمالو، گوارانا، نارگیل، آرگان و.. ) بکار رفته است. در ساختار کِرِم ارگانیک به جای استفاده از آب از عصاره آلوورا ارگانیک برای حفظ بیشتر رطوبت پوست استفاده شده است. در یک اقدام قابل تحسین حتی بعضی شرکت ها در بسته بندی محصول خود از مواد ۱۰۰% قابل بازیافت استفاده می‌کنند.
فواید لوازم آرایشی ارگانیک
لوازم آرایشی ارگانیک دارای اکتیوهای فیتوسترول (ترکیبی است که در بعضی گیاهان وجود دارد و با کلسترول در روده ها برای جذب رقابت می کنند و باعث کاهش سطح کلسترول خون می شوند)، امگا ۹،۶،۳ (از اسیدهای چرب اشباع نشده هستند که در دانۀ بعضی گیاهان وجود دارد و باعث پیشگیری از بیماری های قلبی و عروقی، پیشگیری از سرطان و... می شود) ، فیتو استروژن(گروهی از مواد شیمیایی گیاهی که فعالیت بعضی هورمون های بدن را کنترل می کند)، آنتی اکسیدان های قوی و ویتامین های طبیعی می باشند. اکسید تیتانیوم، اکسید زینک و اکسید آهن از جمله مواد معدنی طبیعی هستند که در انواع لوازم آرایشی ارگانیک به کار می روند و می‌توانند شادابی پوست را افزایش دهند. همچنین بسیاری از این نوع لوازم آرایشی دارای ویتامین C هستند که این ویتامین می تواند از آسیب های پوستی ناشی از اشعه های مضر خورشید جلوگیری کند.
محصولاتی آرایشی که از مواد طیعی تولید شده اند، مناسب پوست های حساس هستند. مواد معدنی وطبیعی که در این مواد آرایشی بکار رفته است به پوست حالتی طبیعی و درخشان می‌دهد. مورد دیگر اینکه محصولات آرایشی طبیعی روی پوست سبک هستند و وقتی فرد آرایش می کند احساس سنگینی روی پوست نخواهد داشت. نکته ی دیگر اینکه چون در این محصولات ترکیبات شیمیایی مصنوعی بکار نرفته است از موادی چون الکل یا روغن یا دیگر ترکیبات غیر طبیعی خبری نیست.
سخن پایانی اینکه مصرف کننده لوازم آرایشی به طور معمول از موارد زیان آور محصول خریداری شدۀ خود اطلاع کامل ندارد. بنابراین با افزایش آگاهی در مورد خطرها و آثار زیانبار مواد شیمیایی بر روی پوست و بدن و با بالا بردن اطلاعات در مورد لوازم آرایشی ارگانیک که به افزایش تقاضای محصولات آرایش و بهداشتی ارگانیک و سلامت محور میانجامد، گام بزرگی در تولید ارگانیک این محصولات و متعاقبا کاهش قیمت تمام شدۀ آنها برداشته می‌شود.